Hat sanatçısı Emin Barın’ın öğrencilerinden olan Etem Çalışkan bu yıl Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Ödülleri’ne layık görülen yaşayan en önemli kaligrafi sanatçılarından birisi. 1928 yılında Tarsus’un bir köşünde doğan Etem Çalışkan İstanbul’a resim okumaya gelmiş. İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi’nde Afiş Bölümünde eğitimini tamamlayan Çalışkan, ilerleyen yaşına rağmen elinden hiç fırçasını düşürmeyen son derece üretken bir sanatçı. Öğrencilik yıllarında gazetecilik yapan ve gazetelerde pek çok fotoromanı yayınlanan Çalışkan çizgi röportajlar yaptı. Atatürk’ün 100. doğum gününde hatıra para tasarladı ve Nutuk’u el yazısıyla yazdı. Çalışkan’la yaptığı işi konuştuk.
Sanatçı için akademik eğitim ne derece önemlidir. Bu hususta fikirlerinizi merak ediyoruz öncelikle?
- Sanatçı olabilmek için akademide eğitim öğretim görmek bence şart değil. Tabii ki eğitim almak çok faydalı. Ama bahane olamaz. Ben akademiye gidemedim sanatçı olacaktım olamadım kimse diyemez, denilemez. Akademide öğrendiklerimiz ilk temel bilgiler. Ancak o temelin üstüne sanatçının bir şeyler koyması, kendini geliştirmesi gerekir. Onun için sanatın temel ilkeleri vardır, gerisi ise sonsuzdur.
YAZI ASLINDA RESİMDİR
Siz hem kaligrafi sanatçısısınız hem de ressam kimliğiniz var. Siz kendinizi yazıya mı resime mi daha yakın buluyorsunuz? Hangisi sizin sanatçı kimliğinizi daha güçlü ortaya koyuyor?
- Şöyle ki bana göre ister geleneksel olsun ister modern olsun yazı resimdir. Resim de yazıdır. Mesela yazı üç boyutlu değildir. Bir yüzey üzerinde kağıt üzerinde taş üzerinde tahta üzerindeki izlerdir. Ama bu izler okunabilir olduğu için yazıdır. Resimden farkı bu. Yazı okunur. Yazı duyguyla izlenir. Resim de duyguyla izlenir. Yazı okunduğu için bir ayrıcalığı var resimden, farkı bu. Ama sanat açısından yüzey olarak çalışmalarda resim zaten yüzey sanatıdır. Üç boyutlu resim olmaz. O göz aldatmacasıdır. Yani perspektif mimari için geçerli ama resim için bence ben var olan bir şeyin resmini yapmam. Ama var olan bir şeyden etkilenirim. Beni etkileyen de doğadır.
Siz bir röportajınızda Van Gogh’tan çok etkilendiğinizi dile getirmişsiniz. Özellikle de Van Gogh ile Gaiuguin arasındaki dostluktan etkilendiğinizi belirtiyorsunuz. Sanat dünyasında sanatçı dostlukları sizin için neden önemli?
Gauguin Van Gogh ikisi birbirlerini çok seven sanatçılar. Yalnız adam Van Gogh’un Gauguin’in dostluğuna ihtiyacı var. Ama kavgasını da eksik etmez çünkü sanatçının gerilimi de olacak kavgası da olacak ama hiçbir zaman küs olmayacaklar barışık olacaklar. Ben onun için derim ki barışı sevmiyorum. Neden sevmem. Barış savaştan sonra geldiği için sevmem. Van Gogh’la Gauguin kavga ediyorlar ama Gauguin’e ustam ustam diyerek saygı gösteriyor. Ama ustam dediği adam gibi resim yapmıyor. Van Gogh gibi yapıyor o. Yani şimdi Van Gogh ne yapıyor.
Bu ikili arasındaki kavga ama aynı zamanda vazgeçilmezlik mi size etkiledi?
Van Gogh kendisi yalnızlığını Gauguin’i bularak giderirken ben de yalnızlığımı Van Gogh’u bularak giderdim.
Sanat dünyasındaki bir yalnızlık mıydı sizin yalnızlığınız? O yıllara gitsek neler anlatırsınız?
- Güzel Sanatlar Akademisi için İstanbul’a ilk gelişim, şaşkınlık içindeyim ve bu şehirde tanıdığım kimsem yok. Duygularımı paylaşacağım kimse yok. Çünkü o yıllarım akademi yılları biraz da insanın başını döndürüyor. Sanata o kadar yoğunlaşıyorsunuz ki kendinizi o yoğunluk içinde kaybediyorsunuz. Ve aramaya başlıyorsunuz kendinizi. Bir gün tünelin yukarısında Alman Kitabevi vardı oraya uğradım orada biraz şöyle eskimiş gibi bir kitap gördüm. Üzerinde Van Gogh yazıyor. O kitabı aldım. Yani kitap hala yanımda durur evde. Fiyatı 10,5 lira. Benim için büyük para 10,5 lira. Yıl 1951-1952. O zaman bir kişi bir ay aşağı yukarı seksen doksan yüz lirayla rahat geçinirdi. Benim cebimde de 10.5 lira vardı. Yani bütün paramı verip o kitabı aldım. Akşamın geç saatinde yürüyerek Yüksek Kaldırım’dan Galata Köprüsü’ne oradan da yürüyerek Sirkeci’ye ve Cağaloğlu’ndaki Narlıbahçe Sokaktaki Emin hocanın atölyesine geldim.
ÇOCUKLUĞA DÖNMEK İSTERİM
Hattat Emin Barın’la tanışmanız hayatınızda bir dönüm noktasına mı sebep oldu? Hocanızın sizin üzerinde nasıl bir etkisi oldu?
Emin Barın hoca Türkiye’mizde 1928 1 Kasım’ında yasalaşan yazı devriminden gelen ilk yazı sanatçısıdır. Hem eski yazıda hem yeni yazıda. Eski yazı yeni yazı dediğimden anlıyorsunuz herhalde. Kaligrafi ile Osmanlıca yazı diyelim ona. Emin hoca hem eski yazıda yenilikçilik yaptı. Hem yeni yazının öğreticisi oldu. Sanatçısı oldu. Bu yazıyı Almanya’da öğrenime gönderildi 1934-35 yıllarında. Orada kitap cildi ve yazı kaligrafiyi öğrendi. Alman etkisi var Emin hocada.
Siz de hocanın okuldaki ilk öğrencilerindensiniz değil mi?
Ben Emin hocanın ilk öğrencisiyim. Ve hocanın da ilk öğretmenliği akademide. Ben ilk öğrencisi olduğum için biraz da böbürleniyorum doğrusu. Ama o bana sorumluluk yüklüyor.
Cumhurbaşkanlığı Kültür Sanat ödülüne layık görüldünüz. Neler söylemek istersiniz?
- Kültür ve sanat ödüllerini Cumhurbaşkanlığında bir kaligrafi sanatçısına da verilmesi ve bendenizi o dalda değerlendirmeleri benden daha çok kaligrafinin Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından da mühürlenmesidir. Ben bu bakımdan sayın Cumhurbaşkanı’na teşekkürlerimi sunuyorum. Çünkü hala İstanbul’da çatışma yaparlar. Eski yazı yeni yazı diye. İşte ona karşı Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Cumhurbaşkanı bu yılki değerlendirmesinde kaligrafi dalını da alması, değere koyması çok güzel. Onun için şükranlarımı sunuyorum.