27 Mayıs 1960 askeri darbesi ile birlikte siyaset tamamen tasfiye oldu. 15 Ekim 1961 tarihine kadar ara bir dönem yaşandı. Bu dönem içerisinde 2 hükümet kuruldu.
BİRİNCİ ARA DÖNEM HÜKÜMETİ
28 Mayıs 1960 – 5 Ocak 1961 tarihleri arasında faaliyet gösteren hükümet, devlet başkanı, başbakan ve milli savunma bakanlığını kendi bünyesinde toplayan darbe lideri Orgeneral Cemal Gürsel tarafından kuruldu. Asker, bürokrat, siyasetçi ve teknokratlardan teşkil edilen bu hükümette Adana’dan herhangi bir kimse yer almadı.
İKİNCİ ARA DÖNEM HÜKÜMETİ
5 Ocak 1961 – 20 Kasım 1961 tarihleri arasında kurulan hükümet, Devlet Başkanı ve Başbakan Cemal Gürsel başkanlığında kuruldu. Bir önceki hükümet gibi değişik kesimlerin bir araya gelmesiyle teşekkül eden hükümette Adana’dan herhangi bir kişi yer almadı.
KURUCU MECLİS
6 Ocak 1961 tarihinde kabul edilen kanunla, Temsilciler Meclisi kuruldu. Toplam 276 kişiden oluşan bu meclise “Kurucu Meclis” ismi verildi. Baro, basın, işçi sendikaları, üniversite, tarım teşekkülleri, siyasi partiler, bakanlar kurulu üyeleri ve değişik birçok katmandan kişilerin bir araya gelmesiyle oluşan kurucu meclis, 4 Eylül 1961 tarihine kadar faaliyet gösterdi.
Kurucu Meclis, 27 Mayıs 1961 yılında hazırlanan anayasa ve seçim kanununu kabul etti. 9 Temmuz’da anayasa referandumu yapılarak bu anayasa kabul edildi.
Görevini tamamlayan kurucu meclis, 4 Eylül 1961 yılında faaliyetlerine son verdi. 15 Ekim 1961 tarihinde ise darbe sonrasında ilk genel seçimler yapıldı.
KURUCU MECLİSTEKİ ADANALILAR
Kurucu Meclis’te değişik meslek kategorileri ve partilerden Türkiye genelinde isimler yer aldı. Adana’dan toplam 8 kişi Kurucu Meclis’te yer aldı.
KURUCU MECLİSTE YER ALAN MESLEK KATEGORİLERİ
İl Temsilcileri
Türkiye’nin değişik vilayetlerinden seçilen değişik mesleklere mensup kişiler bu kategoride yer aldı. Adana’dan il temsilcisi olarak Cumhuriyet Halk Partisi Milletvekilliği yapmış olan 2 önemli siyasetçi yer aldı; Kasım Gülek ve Kemal Satır.
KASIM GÜLEK KİMDİR?
Kasım Gülek 1905 yılında Adana’da doğdu. Babası İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Çukurova bölge sorumlusu olduğu için küçük yaştan itibaren memleket meselelerinin tartışıldığı ortamda büyüdü.
İlkokulu Adana Turan Mektebi’nde başladı, daha sonra gittiği Galatasaray’dan (o zaman ki adıyla Mektebi Sultani) Robert Kolej’e geçti ve buradan mezun oldu. 1928’de Paris’teki Ecole des Sciences Politiques’i bitirdikten sonra Columbia Üniversitesinde iktisat dalında doktorasını tamamladı.
Rockefeller Vakfı bursiyeri olarak daha sonra Londra Üniversitesinde ve Keynes’in öğrencisi olduğu Cambridge Üniversitesi’nde İktisat ve Maliye bölümlerinde öğrenim gördü, daha sonra Almanya’da Berlin ve Hamburg Üniversitelerinde doktora sonrası çalışmalar yaparak hukuk eğitimini tamamladı.
Atatürk’ün talimatıyla siyasete giren Gülek, Bilecik’ten milletvekili seçilerek Meclis’e girdi, iki dönem Bilecik milletvekilliğinden sonra 1946 yılında Adana’dan milletvekili seçildi. TBMM Ticaret Komisyonu Başkanlığı yapan Gülek 1947’de Hakan Saka kabinesinin en genç bakanı olarak Bayındırlık Bakanlığı’na, 1948’de de Ulaştırma Bakanlığı’na getirildi. 1949 yılında Kore’ye giderek orada yeni göreve başlamış olan Birleşmiş Milletler Kore Komisyonu’nun Başkanlığına seçildi.
1950 seçimlerinde büyük yenilgiye uğrayan CHP’nin genel sekreteri seçme yetkisinin Parti Meclisi’nden alınarak delegelere verildiği ilk kurultay olan VIII. Kurultay’ında genel sekreter seçildi. Bundan sonra XV’inci Kurultay’a kadar yapılan tüm kurultaylarda da genel sekreter seçilen Gülek, 1950 ile 1959 yılları arası aralıksız olarak CHP Genel Sekreterliği görevini sürdürdü. Yoğun memleket gezileri ve siyaseti halkla iç içe yapmasından dolayı halk arasında ‘çarıklı politikacı’ lakabıyla anılan Gülek, CHP’nin yeniden güçlenmesinde büyük rol oynadı.
1959 yılında görevinden istifa eden Gülek, 1961 yılında Adana Milletvekili seçilip, Adana İli temsilcisi olarak Temsilciler Meclisi’ne seçildi. 1965 yılında Adana’dan bağımsız milletvekili seçilen Gülek 1968 yılında Kuzey Atlantik Asamblesi Başkanlığı’na seçildi. 1969 yılından 1973’e kadar Cumhuriyet Senatosu üyeliği yaptı.
Uluslararası kariyerinde ise, Birleşmiş Milletler Kore Komisyonu Başkanlığı, Kuzey Atlantik Asamblesi Başkanlığı, Avrupa Konseyi Kurucu Üyeliği, Avrupa Konseyi Parlamenter Asamblesi Başkan Yardımcılığı, NATO Parlamenterler Konferansı Başkan Yardımcılığı, Atlantik Enstitüsü Başkanlığı, Doğu Akdeniz Kalkınma Enstitüsü İkinci Başkanı görevlerinde bulundu.
Gülek, İngilizce, Fransızca, Almanca, Farsça, Arapça ve Korece dâhil 8 dil biliyordu. Gülek, 1996 yılında 91 yaşındayken vefat etti. Gülek, iki çocuk babasıydı (Kızı Milletvekilliği ve Bakanlık yapan Tayyibe Gülek‘tir).
KEMAL SATIR KİMDİR?
1911 yılında Adana’da doğdu. 1930’da Adana Lisesi'ni, 1936’da İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bitirdi.
Adana'da serbest doktor olarak çalıştığı sırada CHP il örgütünde çeşitli görevler aldı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) saflarında siyasi hayatına başladı.
1943'te Adana Milletvekili olarak TBMM'ye girdi. 1943-1945 yılları arasında parti müfettişliği yaptı. 1946’da CHP Merkez Yönetim Kurulu Üyesi oldu. 1949-50 yılları arasında Ulaştırma Bakanı olarak görev yaptı. 1957'de yine Adana’dan milletvekili seçildikten sonra, parti meclisi üyeliği ve genel sekreter yardımcılığı (1957-60) yaptı. 27 Mayıs 1960 ihtilâli sonrasında Kurucular Meclisi üyeliğine seçildi. 1961 seçimlerinde Elazığ’dan milletvekili seçildi ve 1962’de CHP Genel Sekreteri oldu. Üçüncü İnönü Koalisyon Hükümeti’nde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak görev aldı. 1965’te yapılan CHP Genel Kurulu’nda genel sekreterliğe Satır’ın yerine Bülent Ecevit seçildi. Aynı yıl yapılan seçimlerde Elazığ’dan, 1969 seçimlerinde Adana milletvekili seçildi. 1972'de İsmet İnönü'nün CHP genel başkanlığından ayrılmasına yol açan beşinci olağanüstü kurultaydan sonra Satır da CHP'den ayrıldı ve Cumhuriyetçi Parti’nin (CP) kurucuları arasında yer aldı ve bu partiye genel başkan oldu. Bu siyasi örgütün Güven Partisi ile birleşmesi sonucunda Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP) adını alan partide genel başkan yardımcılığına getirildi. 12 Mart 1971 Muhtırası’ndan sonra kurulan Ferit Melen Hükümeti’nde Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı (1972-74) görevlerine getirildi.
1972’de “CHP’de Bunalım” adlı bir kitabı yazdı. 1973'te seçimleri kaybettikten sonra faal politik hayattan çekildi. 23 Mayıs 1991 tarihinde hayatını kaybetti.
CHP TEMSİLCİSİ
Kurucu Meclis’te parti temsilcilerine de yer verildi. Daha sonraları sadece CHP ve CKMP temsilcilerinin yer alması eleştirildi. Demokrat Parti kapatıldığı için eski DP’iler Kurucu Meclis’te yer almadı.
CHP temsilcisi olarak Adana Milletvekilleri Suphi Baykam ve Akademisyen kimliği ile tanınan Hamza Eroğlu yer aldı.
SUPHİ BAYKAM
1926 yılında Adana’da doğmuştur. İlk, orta ve lise öğrenimini Adana’da tamamladıktan sonra, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne kaydolmuştur. Öğrenciliği sırasında “Milli Birlik” isminde bir gazete çıkarmıştır. 3 yıl Milli Türk Talebe Birliği Genel Başkanlığı yapmış, Milletlerarası Öğrenci Konseyi’ne delege seçilmiştir.
1943 yılında tıp fakültesinden mezun olmuş, ardından askerlik görevini tamamlayarak mesleğine dönmüş, radyoloji uzmanı olarak mesleğine devam etmiştir.
1953 yılında CHP’ye üye olan Suphi Baykam, CHP’nin kadın ve gençlik kollarını kurmuştur.
Nazım Hikmet’in afla salıverilmesini protesto etmiş, açlık grevine başlamıştır.
1957 yılında CHP Adana milletvekili olarak parlamentoya dâhil olmuştur.
27 Mayıs 1960 darbesi sonrasında kurulan Kurucu Meclis’e CHP kontenjanından meclis üyesi olarak atanmıştır.
12 ve 13. Dönem seçimlerinde CHP’den İstanbul milletvekili seçilmiştir.
1965 yılında İsmet İnönü’nün “Ortanın Solu” projesinin savunucularından olmuş, bu süreçte parti sözcülüğü, genel sekreter yardımcılığı, CHP Meclis Başkanvekilliği görevlerini üstlenmiştir.
CHPnin 1965 seçimlerinden yenilgiyle çıkması üzerine parti meclisinden istifa ederek milletvekili olarak görevini sürdürmüştür.
1968 yılında aktif siyasetten çekilen Baykam, “Halk Sektörü” sloganıyla çok ortaklı bir şirket kurmuş, “HASTAŞ” olarak tarihe geçen şirket, o dönem basınının özellikle de Hürriyet Gazetesi’nin ağır ve yıpratıcı haberleri sonrasında iflas etmiştir.
“Modern Sağlık Organizasyonu” isimli bir eseri bulunan Baykam, çeşitli gazetelerde köşe yazıları yazmış, 21 Haziran 1996’da Mersin’in Silifke ilçesinde geçirdiği kalp krizi sonucunda vefat etmiştir.
Dünyaca ünlü ressam Bedri Baykam’ın babasıdır.
Vefatından sonra anıları gazeteci Alptekin Gündüz tarafından “En Sevdiği Güneşti” ismiyle kitaplaştırıldı. Siyasi yaşamı boyunca, 27 Mayıs 1960 darbesini destekledi ve devrim olarak gördü.
Demokrat Parti’ye karşı en sert muhalefeti yürüten milletvekili olarak bilindi.
11. Yasama Dönemi’nde meclis yönetimi tarafından en fazla cezalandırılan milletvekili oldu.
HAMZA EROĞLU
1922 yılında Adana’da doğdu. İlkokulu Seyhan İlkokulu’nda, ortaokul ve liseyi Adana Erkek Lisesi’nde tamamladı. Yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde tamamladı.
1944 yılında İsviçre’ye gitti. Neuchatel Üniversitesi’nde doktora eğitimi aldı. 1950 yılında İstanbul Üniversitesi’nde asistan olarak göreve başladı. 1956 yılında “Harbin Milletlerarası Anlaşmalara Tesiri” başlıklı doçentlik teziyle doçent oldu. Daha sonra Adana’ya döndü. Adana Ticaret Odası’nda göreve başladı ve ilerleyen yıllarda genel sekreter oldu.
27 Mayıs 1960 darbesinden sonra kurulan Kurucu Meclis’te CHP kontenjanından meclis üyesi oldu. 1 Şubat 1967 tarihinde Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi’nde profesör oldu. Ardından akademinin başkanlığına getirildi.
12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra Danışma Meclisi Ankara Üyeliği’ne seçildi.
“Türk Devrim Tarihi”, “Gerçek Yönüyle Atatürkçülük”, “Atatürkçülük El Kitabı” başta olmak üzere birçok telif esere imza attı.
2015 yılında vefat etti.
CKMP TEMSİLCİSİ
Genel Başkanlığını Osman Bölükbaşı’nın yaptığı, sonraki tarihlerde Alparslan Türkeş’in genel başkan olacağı Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) Temsilcisi olarak Avukat Sadettin Tokbey Kurucu Meclis’te yer aldı.
Sadettin Tokbey Kimdir?
Hukukçu, Siyasetçi, Eski Temsilciler Meclisi Üyesi (D. 1926, İstanbul – Ö. 6 Ağustos 2015, Adana). Baba adı Mehmet Şemsettin, anne adı Zekiye. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunu. Adana Barosuna kayıtlı Serbest Avukat olarak çalıştı.
Sadettin Tokbey, 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra oluşturulan Kurucu Meclis’e 25.10.1961’te Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Temsilcisi seçilerek 25.10.1961 tarihine kadar TBMM’de yasama çalışmalarına katıldı. 6 Ağustos 2015, Adana’da hayatını kaybetti. Cenazesi Adana Kabasakal Mezarlığında defnedildi. Evli, 1 çocuk babasıydı.
BASIN TEMSİLCİSİ
Ferit Celal Güven
Uzun yıllar milletvekili olarak TBMM’de yer alan Ferit Celal Güven, gazeteci kimliği ile Temsilciler Meclisi’nde Anadolu basınını temsilen yer almıştır.
Ferit Celal Güven kimdir?
1894 yılında Adana’nın Kayalıbağ Mahallesi’nde doğdu. Babası çiftçi İbrahim Celal Efendi, annesi ise Safiye hanımdır. İlk ve ortaöğrenimini Adana’da tamamladı.
1912 yılında İstanbul Hukuk Fakültesi ve Sanayi-i Nefise Mektebi’nden mezun oldu.
Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla yedek subay olarak orduya katıldı. 1915 yılında teğmen rütbesi aldı.
Talimgâhta öğretmenlik ve bölüm komutanlığı yaptı. Kendi isteği üzerine Kafkas ordusunda görev yaptı.
Tebriz Valisi Mecdussaltana Afşarı yaverliğine getirilen Ferit Celal Bey, Milli Mücadele’nin başlamasıyla birlikte Adana cephesine katıldı. Yeni Adana Gazetesi yazı işleri müdürlüğü göreviyle birlikte burada “Dündar” mahlasıyla yazılar yazdı. Yeni Adana Gazetesi’nden sonra 1923’te Türk Sözü Gazetesi’nin sahipliği ve başyazarlığına başladı.
3 yıl boyunda Adana Lisesi’nde resim öğretmeni olarak derslere girdi.
15 Mart 1923 tarihinde Adana’yı ziyaret eden Mustafa Kemal Atatürk’ün huzuruna çıkarak, gençlik adına konuşma yaptı.
1927 yılında 3’üncü dönemde Urfa, 4’üncü dönemde Mersin, 5,6 ve 7’nci dönemde ise İçel milletvekili olarak TBMM’de yer aldı. 4’üncü ve 5’inci dönemde divan-ı riyaset kâtipliği yaptı. Ankara Halkevleri Başkanlığı yapan Ferit Celal Bey, CHP’nin İstanbul’daki yayın organı Memleketi Gazetesi’nin imtiyaz sahipliği ve başyazarlığını yürüttü.
Adana Halkevleri Görüşler ve Çukurova dergilerinde yazılar yazdı.
27 Mayıs 1960 darbesinden sonra toplanan Kurucu Meclis’te, Anadolu basınının temsilcisi olarak yer aldı. Türk Yurdu, Ülkü ve kendi çıkardığı Altınyurt ve Yeni Ufuklar dergilerinde hikâyeleri yayımlandı. Reşit Rıza Somako ile birlikte “Çakır Ali” isimli bir piyes yazdı.
Kızı Sümer ve oğlu Güngör’ü kaybetmenin derin acısını yaşayan Ferit Celal Bey, 1974 yılında da eşini kaybetti. Yaşadığı dramatik olayların da etkisiyle 24 Kasım 1975’te hayatını kaybetti.
İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.
Güven’in ismi Seyhan ilçesi İstiklal Mahallesi’nde bir caddeye verilerek ölümsüzleştirilmiştir.
İŞ SENDİKALARI TEMSİLCİSİ
Temsilciler Meclisi’nde sendikalara da yer verilmiş, dönemin önemli sendikacılarından birisi olan daha sonra milletvekilliği ve bakanlık da yapacak olan Bahir Ersoy (İstanbul Tekstil ve Örme Sanayi İşçileri Sendikası Başkanı) tekstil işçilerini temsilen Temsilciler Meclisi’nde yer almıştır.
BAHİR ERSOY KİMDİR?
1920 yılında Osmaniye’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini Adana’da tamamladı. Bir süre okuduğu İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olmadan ayrıldı.
Balya işçiliği hamallık yaptıktan sonra, 1946 yılında İstanbul Sümerbank Defterdar Fabrikası’nda işçi olarak çalışmaya başladı. Bir yıl sonra İstanbul Tekstil ve Örme Sanayi İşçileri Sendikası’na üye oldu. Daha sonra İstanbul’da kurulmuş bütün tekstil işçileri sendikalarının bir sendikada birleştirilmesi üzerine oluşturulan sendikanın yönetim kurulu üyeliğine seçildi. Bu sendikanın konfederasyon biçiminde örgütlenme çalışmalarına aktif olarak katıldı.
1952’de TEKSİF adını alan bu örgütün genel başkanlığına getirildi. Türk-İş Sendikası’nın kuruluş çalışmalarında yer aldı. 1952’nin Nisan ayında Bursa’da, tüm sendika temsilcilerinin katıldığı Türk—İş Kuruluş Kongresi’nde ana tüzük hazırlama komitesinde çalıştı.
1954 yılında CHP listesinden bağımsız olarak katıldığı seçimleri kazanamadı. 1969-1973-1977 seçimlerinde CHP’den milletvekili seçilerek TBMM’de 3 dönem görev yaptı.
26 Mart 1966 tarihinde sendikalar arasındaki ihtilaf nedeniyle İstanbul Akfil Fabrikası’nın önünde 5 sendikacı tarafından dövüldü.
Türkiye Millî Gençlik Teşkilatı Kurucu Üyeliği ve Yöneticiliği görevlerinde bulundu. Cemal Gürsel liderliğinde gerçekleşen 27 Mayıs 1960 darbesini destekledi. 1961 yılında Kurucu Meclis İşçi Sendikaları Temsilciliği yaptı. 14, 15 ve 16’ncı dönemlerde Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul Milletvekili seçildi. Bülent Ecevit’in 1977 yılında kurmuş olduğu 40. Hükümet ile 1978 tarihinde kurmuş olduğu 42. Hükümet’te Çalışma Bakanı olarak görev yaptı. Bakanlığı sırasında işçi sendikalarının sorunlarına çözüm getirmek için önemli çalışmalar yaptı. İşçi sendikalarının toplu sözleşme yetkisi alma sorununda ortaya çıkan anlaşmazlıklara çözüm getirmek amacıyla durum saptaması ve irade beyanı yoluna gidilmesi için kararname çıkarılmasını sağladı, işçilerin diledikleri sendikayı seçme yönetimi olan “referandum” yolunda önemli bir adım olan bu uygulama işçi çevreleri tarafından takdirle karşılandı.
TBMM’de 24 Nisan 1972 yılında yapılan oturumda, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan hakkında verilen idam cezalarının oylanması sırasında, oylamaya katılmayanlar arasında yer aldı.
12 Eylül 1980 sonrası siyasal ve sendikal yaşamdan ayrıldı. 1989 yılında vefat eden Ersoy, evli ve iki çocuk babasıydı.
TARIM TEŞEKKÜLLERİ TEMSİLCİSİ
Türkiye genelinde toplam 6 kişi bu kategoride Temsilciler Meclisi’nde yer almış, siyasetçi kimliği de bulunan hukukçu aynı zamanda çiftçilik yapan Ahmet Karamüftüoğlu bu kategoride yer almıştır.
AHMET KARAMÜFTÜOĞLU
1924 yılında Kadirli’de doğdu. Tarsus Amerikan Koleji’nde eğitime başladı. Liseyi İstiklal ve Boğaziçi liselerinde okudu. 1947 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydoldu.
1952 yılında mezun oldu. Askerlik görevini tamamladıktan sonra, Kadirli’de avukatlık ve çiftçilik yaptı. CHP Kadirli ilçe başkanıyken, Adana milletvekili seçildi.
1961 yılında yapılan genel seçimlerde yeniden Adana milletvekili olarak yer aldı. Bu dönemde cumhurbaşkanının üniversite mezunu olması konusunda vermiş olduğu yasa teklifi kabul edildi ve bu kanun günümüze kadar devam etti.
1965 yılında CHP’de başlayan “Ortanın Solu” tartışmalarından rahatsız olması sonucunda, 1970 yılında Turan Feyzioğlu tarafından kurulan Güven Partisi’ne geçti.
7 Temmuz 1994’te vefat etti.