Dedem Miralay Ali Rıza Atmaca ve eşi anneannem Meryem Atmaca Togan'ın yaptıkları hizmet karşılığında Atatürk tarafından verilen Ankara kalabadaki evleri devrin siyasi lideri tarafından hile ile gasp edilip 6 çocukları ile sokağa atılan ülkemin isimsiz kahramanları benim gönlümün kahramanlarının duygu yüklü hazin mücadelelerinden iki sayfa, "Orhan Kapılı arşivi"…
Meryem Atmaca
Kendi birikiminden 10000 altın vererek Çar Rusya’sının elindeki 1800 Türk subay ve erlerini Sibirya’dan anavatana ilhakını sağlayan anneannem Meryem Atmaca ‘Togan’ı rahmetle anıyorum mekânın cennet olsun.
1800 Türk askerini kurtaran Meryem Atmaca kimdir
Meryem Atmaca tıpkı Nene Hatun gibi, Şerife Bacı gibi kadın kahramanımızdır. Milli Mücadele yıllarında yaptığı fedakârlıkla dillere destan olan bir hikâyedir bu. Meryem Atmaca’nın hikâyesi hem gururlandıracak hem de hüzünlendirecek bir türden.
Meryem Atmaca tarihin tozlu sayfalarını karıştırıp geçmişe doğru baktığımız zaman, kahramanlıklarıyla geçmişe adını altın harflerle yazdırmış birçok kadın görüyoruz. Kara Fatma, Şerife bacı, Nene Hatun… Fakat birçoğumuzun ismini bile duymadığı, Rusya ile pazarlık yaparak varını yoğunu tüm mirasını Rusya’nın elinde esir bulunan yaklaşık 1800 askeri kurtarmak için harcayan Meryem Atmaca’yı sanırım duymadınız.
1. Dünya Savaşı’nda Sarıkamış’ta, Osmanlı güçleri Ruslara karşı büyük zorluklar karşısında mücadele vermiş, soğuk, açlık, cephanenin yetersizliği gibi sebeplerden dolayı askerlerin birçoğu şehit düşerken, birçoğu da Rusların eline esir düşmüştür. Esirler için, onlara nasıl davranılacağı konusunda savaş öncesi antlaşmalar yapıldıysa da Ruslar tarafından bu antlaşmalar tabi ki göz ardı edildi.
Savaş meydanlarında esir düşen Türk askerlerinin yaşadıkları zorluklar ve sıkıntı, daha Rusya’ya nakledilmeleri sırasında başladı. Yolculuklarda hayvan taşımada kullanılan yük vagonları nakil aracı işlevini görmekteydi.
Vagonlardaki kokudan ve pislikten dolayı hastalıkların önüne geçmek neredeyse imkânsızdı. Bu sebepten dolayı kaynaklar da ölüm oranının yüksek olduğunu göstermekte. Yaralı ve sağlıklı esirler bir arada tutularak, genelde Ermenilerin idare ve kontrolü altındaydı. Varılan yerlerde vagonlar açıldığı zaman, her vagondan 10-15 Türk askeri ölmüş olarak çıkarılmakta ve yollarda cansız olan bedenler açık araziye atılmaktaydı.
Sibirya’da Türk esirlerin nakil edildiği Rus kamplarının da vagonlardan aşağı kalır yanı yoktu. Ruslar, daha önceden terk edilmiş olan fabrikaları kamplara çevirerek esirleri, insanların yaşamaları için elverişsiz olan bu ortamlarda tuttular. Kamplarda ele geçirilen binlerce esirin gelmeye devam etmesi nedeniyle aşırı kalabalık çarçabuk hissedildi. Bu yüzden kamplardaki yatak, battaniye ve odun sıkıntısı daha da ağırlaştı.
Bu durum Rusya’da çıkan 1917 yılındaki Bolşevik İhtilali’ne kadar sürdü. Rusya’da bu dönemde Çarlık rejimi yıkıldığı için, yönetimde başlayan karışıklıklar ve devlet düzeninin sarsılmasıyla, esir kampları oldukça bakımsız bir hal aldı. Esir kamplarına yiyecek ve giyecek gönderme işi neredeyse tamamen durdu, yaşanan gelişmeler ise Müslümanları ciddi anlamda sıkıntıya soktu.
1800 Türk askerini kurtaran kadın
Bolşevik İhtilali’nin yol açtığı karışıklıktan istifadeyle bu esirlerin bir kısmı çeşitli vasıtalarla yurda dönebilme fırsatını yakaladıysa da bir kısmına bu esaret hayatı maalesef mezar oldu.
İşte Meryem Atmaca da tam bu zamanda devreye girdi. Elinde babasından kalma 10 bin altını vardı. Belki de hiç kimsenin yapmayacağı fedakârlığı gösteren, Meryem Atmaca Ruslarla pazarlık yaparak zimmetinde bulunan altınları onlara verdi ve askerlerimizi kurtardı. Savaşın bilinmeyen kahramanı Meryem Atmaca 1926 yılında fakir bir kadın olarak vefat etmiştir. Mekânının Cennet Olsun inşallah.
Orhan Kapılı Arşivi