Bugün tüm Adana’da resmi erkan ve STK’lar Mustafa Kemal Atatürk’ün Adana’ya gelişinin 101. Yıldönümü dolayısıyla düzenlenene törenlere katıldılar, basın bültenleri yayınlandı. Temsili karşılama törenleri düzenlendi. Peki Atatürk’ün Adana’ya gelişinin 101. Yıldönümünü kutlarken, neden 15 Mart 1923 tarihinde gelişi esas alınıyor?
ATATÜRK DAHA ÖNCE ADANA’YA GELDİ Mİ?
Aslında Mustafa Kemal Paşa, 101. yıldönümünü kutladığımız 15 Mart 1923 tarihinden önce de Adana’ya gelmişti. Hayatı boyunca da Adana’ya ziyaretler gerçekleştirdi. Cumhuriyet kurulmadan önce 2 defa, Cumhuriyet kurulduktan sonra da 7 defa Adana’yı ziyaret etti.
ADANA’YA ZİYARETLERİ VE TARİHLERİ
1. Ziyaret: 30 Ekim 1918
2. Ziyaret: 15 Mart 1923
3. Ziyaret: 13 Ocak 1925
4. Ziyaret: 17 Ocak 1925
5. Ziyaret: 16 Mayıs 1926
6. Ziyaret: 15 Şubat 1931
7. Ziyaret: 26 Ocak 1933
8. Ziyaret: 19 Kasım 1937
9. Ziyaret: 24 Mayıs 1938
BİRİNCİ ZİYARET 1918 YILINDA GERÇEKLEŞTİ
Mustafa Kemal Paşa’nın Adana’ya ilk gelişi 30Ekim 1918 tarihinde Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından bir gün sonraya rastlamaktadır. Mustafa Kemal Paşa’nın Adana’ya ilk geldiği sırada Grup Kumandanı Mareşal Limon Von Sanders de Adana’da bulunuyordu.
Mustafa Kemal Paşa’nın Adana’ya bu ilk teşrifleri olağanüstü bir durum arz ediyordu. Osmanlı Devleti, I.Dünya Savaşından yenik ayrılmış ve devletin fiili olarak yok olduğunu gösteren Mondros Mütarekesini imzalamıştı. İmzalanan bu antlaşma gereğince; Osmanlı ülkesinde bulunan Alman ve Avusturya askerlerinin çıkarılması gerekmekteydi.Bu maddeye göre, bir süredir Yıldırım Orduları Grubu Komutanı olarak Adana’da bulunan Alman Generali LimonVon Sanders’in görevini bırakması gerekiyordu.Mütareke hükümleri, 31Ekim 1918 günü öğle üzeri yürürlüğe girdiği sırada, Limon Von Sanders görevinden ayrılmış, yerine 7.Ordu Komutanı olarak Halep bölgesinde bulunan Mustafa Kemal Paşa atanmıştı.Mustafa Kemal Paşa, o gün Yıldırım Orduları Grubu Karargâhının bulunduğu Adana’ya geldi ve görevi Limon Von Sanders’ten devraldı.
MİLLİ MÜCADELE ZAFERİNDEN SONRA ADANA'YA İLK ZİYARET
Mustafa Kemal Paşa, Güneydoğu Anadolu’ya ilk gezisini 1923 yılının Mart ayında yaptı. 15 Mart 1923 günü Adana’ya geldi. Yanında eşi Lâtife Hanım, bazı milletvekilleri ve yaverleri de vardı.
İstasyonda çok kalabalık bir karşılama töreninden sonra Mustafa Kemal Paşa ve Latife Hanım Hükümet Konağı’na uğrayarak kendileri için hazırlanmış olan Suphi Paşa Konağı14’na geçtiler. Mustafa Kemal Paşa ve Lâtife Hanım, Suphi Paşa Konağı’nda iki gece konakladılar. Suphi Paşa Konağı, Adana’da Seyhan Nehri kıyısında, eski köprü ile yeni köprü arasında yer almaktadır. 1882 yılında Reji Dairesi ve lojman olarak yaptırılmıştır. 1902 yılında Adanalı Suphi Paşa, konağı satın alarak bazı odalar ekletmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın Adana’yı ziyaret edeceğini öğrenen Adana Belediye Başkanı Ali Münif (Yeğenağa), onun kalabileceği en uygun yer olarak bu konağı seçmişti.13 Ocak 1925’te Adana’ya tekrar geldiği zaman, yine bu köşkte misafir edildi. Artık, bundan sonra Suphi Paşa konağı, Atatürk Evi olarak tanınmıştır. 15Mustafa Kemal Paşa Adana’ya yaptığı diğer gezilerde de dört ayrı yerde ikamet etmiştir. Bunlar sırasıyla; Seyit Ali’nin Bağ Evi, Murat Otel, Misis Tren İstasyonu ve Fahri Uğurlu’nun evidir.16 Günümüzde ise, Suphi Paşa Konağı restore edilerek Atatürk evi olarak müze haline dönüştürülmüş ve halkın ziyaretine açılmıştır.
Mustafa Kemal Paşa, kadın ve erkek binlerce halk ile Şeyh Sinûsi Hazretleri, Adana Müdafaa-i Hukuk Heyeti ahali mümessilleri Münif Bey, Mıntıka Kumandanı Miralay Kenan Bey ve Adana Hanımları namına hanımlardan oluşan bir heyet ile Mersin Belediye riyasetinden oluşan bir heyet ve Tarsuslu Sadık Paşa tarafından karşılandı ve kurbanlar kesildi. İstasyon salonu halılarla donatılmıştı. Mustafa Kemal Paşa burada yarım saat kadar kendisini karşılayanlarla sohbet ettikten sonra buradan ayrılırken tekrar uğrayacağı sözünü verdi. Mustafa Kemal Paşa’ya Adana’da emsalsiz bir karşılama töreni hazırlanmıştı.
MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN ADANA ZİYARETİNDEKİ DURAKLAR
Mustafa Kemal Paşa’nın Türk Ocağı ziyareti
Mustafa Kemal Paşa, saat 4’te Ocak gençleri tarafından şereflerine düzenlenen çay ziyafetinde bulunmak üzere Türk Ocağı’na24 teşrif buyurdu. Mustafa Kemal Paşa ikametgâhlarından Türk Ocağı’na teşrifleri esnasında güzergâhta biriken halk tarafından “yaşa” sesleriyle uğurlandı. Ziyafet esnasında Türk Ocağı kâtibi ve Yeni Adana gazetesinin baş muhabiri Ferit Celal Bey tarafından Mustafa Kemal Paşa’ya hitaben bir nutuk söylenmiştir.
Mustafa Kemal Paşa da, Türk Ocağı’nda Ferit Celal Bey’in nutkuna karşılık olarak iltifatlarda bulunmuştur.
Mustafa Kemal Paşa’nın Adana’da Halkla Konuşması
Adana Belediye Başkanı Ali Münif Bey (Yeğenağa), Adana Erkek Lisesi’nde Mustafa Kemal Paşa onuruna bir akşam yemeği verdi. Yemekte yüz elli kişilik davetli bulunuyordu. Yemekte Belediye Başkanı Adanalılar adına bir konuşma yaptı. Mustafa Kemal Paşa, Belediye Başkanı’nın konuşması sonrasında orada bulunanlara hitap etti.
Mustafa Kemal Paşa’nın Kolordu Komutanlığı ve Ulu Cami’yi Ziyareti
Mustafa Kemal Paşa, 16 Mart 1923 günü Kolordu Komutanlığını ziyaret etti. Kumandan Kenan Bey, misafirlerini askeri mahfilde ağırladı. Bu ziyarette fotoğraflar çektirildi. Mustafa Kemal Paşa, kumandana iltifatlarda bulundu.
16 Mart 1923 Cuma günü Ulu Cami’yi ziyaret etti. Adana’nın en büyük ve değişik mimarisi olan Ulu Cami’nin çevresini büyük halk kitlesi doldurmuştu. Mustafa Kemal Paşa, camiye girerken ve çıkarken halkın sevinç gösterileriyle karşılandı.
Mustafa Kemal Paşa’nın Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Sanayi Mektebi ve Hastaneyi Ziyareti
Hürriyet özlemi ve vatan tutkusuyla perçinlenmiş, yüksek düzeydeki kişilerin çalışma yuvası olan bu kuruluşu, Mustafa Kemal Paşa Kurtuluş Savaşı sıcaklığı içerisinde, sıcak duygularla ziyaret etti.
Ulu Cami’yi ziyaretinden sonra Sanayi Mektebi’ni de görmek isteyen Mustafa Kemal Paşa, burayı da gezerek Mektebin tarihi hakkında verilen bilgileri dinledi.
Mustafa Kemal Paşa’nın ziyaret ettiği kurumlardan biri de hastane idi. Burada yöneticiler ve hastalarla ilgilendi.
Mustafa Kemal Paşa’nın İzcileri ve Öğretmenler Derneği’ni Ziyareti
Öğretmenler Derneği, Mustafa Kemal Paşa onuruna yemek düzenledi. Lise’de verilen bu yemeğe yaklaşık yüz elli kişilik bir davetli katıldı. Yemekte kız mektepleri müdürleri, bazı öğretmenler de hazır bulundular. Gazi Hazretleri’nin sağına Latife Hanım, soluna Vali Refet (Canıtez) Bey oturdu. Lâtife Hanım’ın yanına ise Darülmuallimat Müdiresi Remziye Salih (Hisar) Hanım oturdu.
Yemeğin sonuna doğru Şair Mehmet Emin (Yurdakul) Bey, şiirlerini okudu. Daha sonra Adana izcilerinin sportif gösterileri ve yemin töreni seyredildi. Adana izcileri, herkesin takdirini kazanan gösteriler düzenlediler. Adana İzcileri Kumandanı Kenan Bey’in izciliğin maksat ve gayesi hakkında konuşmasından sonra Gazi Paşa’nın huzurunda inkılâplara bağlı kalacaklarına dair hep bir ağızdan yemin ettiler. Yemini herkes ayakta dinledi. İzci Oymak Beyi Coşkun Güven’in yaptığı konuşmaya karşılık olarak Gazi Mustafa Kemal Paşa, duygularını ifade eden bir söylev verdi.
Mustafa Kemal Paşa’nın Kız Öğretmen Okulu’nu Ziyareti
Gazi Mustafa Kemal Paşa ile Latife Hanım, o zamanki adı “Darülmuallimat” olan Kız Öğretmen Okulu’nu ziyaretinde çok duygulu anlar yaşadı. Okulun müsamere salonunda öğrenciler önce “Adana Darülmuallimat Marşı”nı söylediler.
Mektep Müdiresi Remziye Hanım’ın bu konuşmasından sonra sportif gösteriler düzenlendi. Öğrenciler vücut ve kol hareketleri ile Mustafa Kemal Paşa’nın adını yansıtan gösteri yaptı.
1Mustafa Kemal Paşa’nın Adana Çiftçileriyle Buluşması
Mustafa Kemal Paşa, gündüzleri kurumları ziyaret ediyor akşamları da kendisi onuruna verilen ziyafetlere katılıyordu. Mustafa Kemal Paşa’ya bir ziyafette Adanaçiftçileri tarafından Türk Ocağı binasında düzenlendi. Burada Adanalı çiftçiler, Mustafa Kemal Paşa’yla gecenin geç vakitlerine kadar sohbet etme fırsatı bulmuşlardı.40Bu sırada kendisine Adana çiftçilerinin altından yaptırdığı, minyatür bir saban armağan edildi.
Mustafa Kemal Paşa’nın Adana Esnafları’yla Konuşması
Mustafa Kemal Paşa ertesi sabah hareket edeceği içinbirçok kurum tarafından verilmek istenen ziyafetlere katılamayacaktı. Adana esnafı da Mustafa Kemal Paşa onuruna bir ziyafet düzenlemişti. Türk Ocağı binasında verilen çiftçilerin ziyafetinden sonra vakit olmadığı için aynı gece Esnaflar Cemiyeti’nin ziyafeti çaya dönüştürülmüştü. Büyük salonun içi çiftçilerin ziyafetinde olduğu gibi Esnaflar Cemiyeti’nin çayında da çok kalabalıktı. Çaylar içildikten sonra Adana Esnaf Cemiyeti İdare Reisi Ahmet Remzi Bey tarafından bir konuşma yapılarak cemiyet’in işleyişi hakkında bilgi verildi.
Kaynak: Pınar Kaş
Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı
Yüksel lisans tezi