Ertuğrul Günay ve Altan Tuna’nın ortaklaşa kaleme aldıkları “Muhtıradan Darbeye” isimli kitapta kaos içinde geçen 11 yılın özeti verildi.
O günlerde Adana’da neler yaşandığını ise kitaba sadık kalan kucuksaat.com kurucusu Taner Talaş okuyup, derledi. Derleme öncesi kitabın yazarı Ertuğrul Günay’dan izin alan Taner Talaş, “Ertuğrul Bey’in daha önceki kitaplarını da okumuştum. Son yayınladığı kitap, Türkiye’nin 1971 muhtırasından başlayıp 1980 darbesi ve sonrasında yaşanan süreci, hem yaşayan hem de okuyan biri olarak Ertuğrul Bey’in kaleme alması ve bizim istifade etmemize fırsat sunması, o günleri tahlil etmemize yeniden fırsat vermiş oldu. Ben de kitabın içerisindeki Adana ile ilgili bilgileri derleyerek, herhangi bir katkım olmaksızın Ertuğrul Günay ve Altan Tuna beylerin yazdığı şekilde sadece Adana boyutuyla okuyuculara göstermek istedim. Kitaba haksızlık olmasın, her bir sayfası ve satırı çok kıymetli. Tamamının okunması, tüm okuyucularımıza tavsiyemdir.” dedi.
1971
OCAK
12 Ocak
Adana Kozan’da Devrimci Gençlik Federasyonu (DEV-GENÇ) lokalini basan Ülkü Ocaklılar, bir genci tabanca ile yaraladı. (Cumhuriyet – 12 Ocak 1971)
ŞUBAT
21 Şubat
Ünlü yazar Yaşar Kemal, TİP’ten istifa etti. Yaşar Kemal’in eski genel başkan Mehmet Ali Aybar’la birlikte siyaset yaptığı biliniyordu.
MART
11 Mart
İstanbul, İzmir, Adana ve Eskişehir’de şubeleri olduğu açıklanan Ankara merkezli Devrimci Liseliler Örgütü (DEV-LİS) kuruldu.
NİSAN
5 Nisan
Büyük toprak sahiplerinden Talip Aksoy ve işadamı Mete Has THKP-C’li Mahir Çayan ve arkadaşları tarafından kaçırıldı. 500.000 TL (o günün 40 bin ABD Doları) fidye karşılığında serbest bırakıldı.
25-30 Nisan
İçinde Adana’nın da bulunduğu 11 ilde sıkıyönetim ilan edildi. Sıkıyönetim her iki ayda bir uzatılarak 2 yıl devam edecekti.
MAYIS
19 Mayıs
Sıkıyönetim komutanlıkları büyük gözaltı uygulamaları başlattı. Çok sayıda aydının yanında Yaşar Kemal de gözaltına alındı.
24-26 Mayıs
Şair Fazıl Hüsnü Dağlarca tutuklandı.
(T.T: Fazıl Hüsnü Dağlarca, Yeni Adana Gazetesi’nin sahibi Ahmet Remzi Yüreğir’in kayınbiraderidir.)
TEMMUZ
1-10 Temmuz
Yaşar Kemal, çeşitli yerlerde yaptığı konuşmalar nedeniyle bir buçuk yıl hapse mahkûm oldu.
EYLÜL
26 Eylül
Altın Koza Film Festivali’nde en iyi film – en iyi yönetmen ödüllerini kazanan Yılmaz Güney, ödülün maddi kısmını Türk Hava Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı’na armağan etti. (Basın – 27 Eylül 1971)
1972
OCAK
1-9 Ocak
İnönü, CHP Adana İl Kongresi’ne gönderdiği mesajla, Bülent Ecevit’i şikâyet etti. İnönü, eski genel sekreteri, görevinden istifa etmiş olmasına karşın partiyi dışarıdan yönetmekle suçluyordu. Kongreyi Ecevitçiler kazandı.
TEMMUZ
22 Temmuz
Bülent Ecevit’i genel başkan olarak tanımadıklarına ilişkin tutumlarında ısrarlı olan 6 milletvekili CHP’den ihraç edildi. Disipline sevk edilenlerden eski genel sekreter Dr. Kemal Satır ve Ali İhsan Göğüs, karardan önce istifa etti. Turan Feyzioğlu, CHP’den ayrılanları MGP’ye çağırdı.
(T.T – Dr. Kemal Satır, CHP Adana tarihinde çok önemli siyasi kişilik olup, genel sekreterlik, milletvekilliği, bakanlık ve başbakan yardımcılığı yapmıştır.
3 Eylül
CHP’den istifa eden Dr. Kemal Satır ve arkadaşları Cumhuriyetçi Parti (CP) adıyla yeni bir parti kurdular.
1973
MART
3-4 Mart
CHP’den ayrılan ve Bağımsız Halkçılar diye adlandırılan bir grup, eski CHP Milletvekili ve senatör ile Dr. Kemal Satır’ın genel başkanı olduğu Cumhuriyetçi Parti, Feyzioğlu’nun genel başkan olduğu MGP’ye katıldı. Partinin adı bu kez Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP) olarak değiştirildi. Turan Feyzioğlu yeniden genel başkanlığa, Kemal Satır parti divan başkanlığına getirildi.
NİSAN
15 Nisan
Başbakan Naim Talu, bakanlar kurulunu açıkladı. Kemal Satır, başbakan yardımcısı oldu.
ARALIK
9 Aralık
Yerel seçimler yapıldı. CHP, büyük illerin yanında Adana Belediyesi’ni de kazandı.
1974
OCAK
8 Ocak
Adana Zeytinlik İstasyonu’nda 2 yolcu treni çarpıştı. 16 kişi öldü, 40 kişi yaralandı. (Cumhuriyet, 8 Ocak 1974)
ŞUBAT
6 Şubat
Türkiye Yazarlar Sendikası kuruldu. Kurucuları arasında Aziz Nesin, Adalet Ağaoğlu, Turgut Uyar gibi tanınmış şair ve yazarların bulunduğu sendikanın kurucu genel başkanı Yaşar Kemal oldu.
AĞUSTOS
20-25 Ağustos
Kıbrıs’ta çatışmaları izlemeye çalışan ve bu sırada esir düşen ve yaralanan Türk gazetecilerden Adem Yavuz, 26 Ağustos’ta Adana’da hastanede yaşamını yitirdi; 31 yaşındaydı.
EYLÜL
13 Eylül
Sinema sanatçısı Yılmaz Güney, Adana Yumurtalık’ta bir yemek masasında çıkan tartışma sonucu, yargıç Safa Mutlu’yu öldürdü. Duruşma safhasında Mutlu’yu öldürmediğini, savunmasına ve suçu yeğeni Abdullah Pütün’ün üstlenmesine karşın, Güney 19 yıl ceza aldı. Ancak cezasını tamamlamadan 9 Ekim 1981’de izinli çıktığı Isparta Cezaevi’ne dönmedi; yurtdışına gitti.
1975
OCAK
19 Ocak
Kıbrıs’ta, İngiliz üssünde tutuklu bulunan Türkler serbest bırakılarak, uçakla Adana’ya getirildi.
EKİM
27 Ekim
DİSK’e bağlı bin işçi Adana’da yürüyüş yaptı.
1976
MAYIS
3 Mayıs
Hükümet, Adana’da PTT grevini erteledi.
TEMMUZ
12-20 Temmuz
Yumurtalık hâkimi Safa Mutlu’yu öldürmek suçundan yargılanan sinema sanatçısı Yılmaz Güney, 19 yıl hapse mahkûm oldu.
EKİM
12 Ekim
İşadamı Sakıp Sabancı, Türkiye’nin AET’ye girmesinin kaçınılmaz olduğunu söyledi.
ARALIK
10-15 Aralık
Adana Meslek Yüksek Okulu’nu ülkücüler işgal etti.
1977
OCAK
1-10 Ocak
Kuzey Irak petrolünü Kerkük’ten, Adana Yumurtalık’a taşıyacak olan 980 kilometre uzunluğundaki Irak-Türkiye petrol boru hattı açıldı.
ŞUBAT
15 ŞUBAT
Sanayi Odaları Başkanı Sakıp Sabancı, tek çıkar yolun erken seçim olduğunu söyledi.
AĞUSTOS
1 Ağustos
Adana’da komandolar Ziraat Mühendisleri Odası’nı bastı.
1978
OCAK
6-8 Ocak
Adana’da çıkan siyasi kavgada ölü ve yaralılar var.
ŞUBAT
28 Şubat
Adana’dan Ankara’ya gelen bir otomobilde, portakal sandıkları altında gizlenmiş silahlar bulundu.
TEMMUZ
8 Temmuz
Adana’da iki öğrenci öldürüldü.
14-16 Temmuz
Adana’da bir genç öldürüldü.
EYLÜL
11 Eylül
Adana’da bir kişi öldürüldü.
EKİM
10-20 Ekim
Adana’da ölümle sonuçlanan çatışma yaşandı.
KASIM
2-6 Kasım
Adana’da bir genç ve bir öğretmen öldürüldü.
21 Kasım
Adana’da bir öğrenci öldürüldü.
ARALIK
2 Aralık
Adana’da polise silahlı saldırı oldu.
11 Aralık
Adana’da bomba patladı, 3 kişi öldü.
13-18 Aralık
Adana’da Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı öldürüldü.
Adana’da 3 kişi öldürüldü.
20 Aralık
Adana’da ölümle sonuçlanan saldırı ve bombalamalar oldu.
22 Aralık
Adana’da bir kişi öldürüldü.
26 Aralık
İçinde Adana’nın da bulunduğu birçok kentte sıkıyönetim ilan edildi.
1979
10-15 Ocak
Yaşar Kemal’in “Ölmez Otu” adlı romanı Fransa’da “en iyi yabancı kitap” ödülünü aldı.
15-25 Şubat
İçinde Adana’nın da bulunduğu 4 ilde 7 kişi öldü.
MART
6-9 Mart
Adana’da sol görüşlü bir öğrenci öldürüldü.
24 Mart
Adana’da bir kahve tarandı, 3 kişi öldürüldü.
30 Mart
Adana Belediye Başkanına silahlı saldırıda 2 kişi yaralandı.
(T.T: Dönemin belediye başkanı, polis kökenli M. Selahattin Çolak’tı.)
NİSAN
4 Nisan
Adana’da bir öğretmen öldürüldü.
13 Nisan
Adana’da iki öğrenci öldürüldü.
18 Nisan
Adana’da gözaltına alınan arkadaşlarını kurtarmak için karakol basan anarşistlerden biri ve bir polis öldü. Üç polis ve iki bekçi yaralandı.
HAZİRAN
1-5 Haziran
İşadamı Sakıp Sabancı, “sorunları çözecek hükümetleri bekliyoruz” dedi.
150 kişinin canını kaybettiği Maraş davası, 502’si tutuklu olan 885 sanıkla Adana’da başladı. 330 kişi için idam cezası istendi.
AĞUSTOS
6 Ağustos
Adana’da Sabancı Kültür Sitesi’nde bomba patladı. Üçü çocuk, dört kişi öldü.
25 Ağustos
10 ay önce Sağmalcılar Cezaevi’nden on iki kişi ile birlikte kaçan ülkücü Ferhat Tüysüz, Adana’da çatışma sonucu yakalandı. Tüysüz, geçen sürede altı kişiyi daha öldürdüğünü söyledi. (Hürriyet, 25 Ağustos 1979)
EYLÜL
10-20 Eylül
Son bir ayda, 20 kişinin öldürüldüğü Adana’da TİP eski İl Başkanı Av. Ceyhun Can, yazıhanesine yapılan saldırıyla öldürüldü. Av. Ceyhun Can, Kahramanmaraş davası mağdurları avukatlarındandı.
11 Eylül
Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekan Vekili Prof. Dr. Fikret Ünsal, evinin önünde uğradığı silahlı saldırıda öldürüldü. Ünsal’ın cenazesi sırasında Adana’da üç kişi öldürüldü.
18 Eylül
Adana’da iki saldırgan Yapı Meslek Lisesi’nde 6 öğretmeni öldürdü.
28 Eylül
Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul, makam otosuyla göreve giderken ülkücülerin silahlı saldırısı sonucu öldü. Emniyet Müdürü Yurdakul’un cenazesi için tören yapılmasına Adana Sıkıyönetim Komutanlığı izin vermedi. Ankara’ya defnedilen Yurdakul için Emniyet Genel Müdürlüğü önünde tören yapıldı.
Yurdakul’u öldüren Muhsin Kehya, -CHP Adana İl Başkanı Ahmet Albay ve Kayseri İl Başkanı Mustafa Kulkuloğlu suikastlarına de karışmıştı. – Cezaevinden firar etti.
Suikastın diğer sanığı Sebahattin Kıpçak da cezaevinden Almanya’ya kaçtı. 1989’da eroin satıcılığından mahkûm oldu.
Yurdakul’un öldürülmesinden sonra Adana’da yirmi beş kişinin yaralanmasına yol açan şiddetli olaylar meydana geldi ve POL-BİR binası tahrip edildi.
EKİM
1-10 Ekim
Adana’da sonu ölümle biten silahlı saldırı ve kavgalar oldu.
26-30 Ekim
İçinde Adana’nın da bulunduğu altı şehirde yedi kişi daha öldürüldü.
ARALIK
7-14 Aralık
Adana’da bir baş komiser öldürüldü.
1980
OCAK
4 Ocak
Adana, Tarsus ve Elazığ’da yedi kişi öldürüldü.
6-11 Ocak
Adana ve Gaziantep’te dört kişi öldürüldü.
21 Ocak
Adana’da iki idam hükümlüsü askeri cezaevinden kaçtı.
1-5 Şubat
Kahramanmaraş davası müdahil avukatlarından Halil Sıtkı Güllüoğlu, Adana’da silahlı saldırı sonucu öldürüldü.
12 Şubat
Adana ve Siverek’te yedi kişi öldürüldü.
26 Şubat
Adana’da dört terörist güvenlik ekibini taradı, iki er yaşamını yitirdi.
MART
14-15 Mart
Adana Cezaevi’nde kavgada iki kişi öldü.
26 Mart
Adana ve Tarsus’ta iki kişi öldürüldü.
27-30 Mart
Seyhan Nehri taştı, yedi kişi boğuldu.
NİSAN
24 Nisan
Adana’da ölümle sonuçlanan siyasi çatışmalar yaşandı.
28-30 Nisan
İçinde Adana’nın da bulunduğu 3 ilde çıkan olaylarda 21 kişi öldü.
MAYIS
3 Mayıs
CHP Adana İl Başkanı Av. Ahmet Albay, uğradığı silahlı saldırı sonucu öldü. Ülkücü teröristler tarafından öldürülen Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul’un da avukatı olan Ahmet Albay, Kahramanmaraş davası mağdurlarını da savunuyordu.
27-31 Mayıs
MHP’li eski Gümrük ve Tekel Bakanı Gün Sazak öldürüldü. Sazak’ın öldürülmesi üzerine çeşitli olaylar çıktı. Adana’da bir er ve bir polis öldürüldü.
HAZİRAN
26-30 Haziran
Adana Cezaevi’nden 16 solcu mahkum kaçtı. Kaçış sırasında üçü öldürüldü, birini tünelde elektrik çarptı. (Basın, 27 Haziran 1980)
AĞUSTOS
9 Ağustos
Adana’da CHP İl Genel Meclis Üyesi öldürüldü.
EYLÜL
1 Eylül
Adana’da 8 kişi öldürüldü.
4 Eylül
Adana ve Ordu Aybastı’daki olaylarda 9 kişi daha öldü.
9 Eylül
Adana’da biri er biri çocuk altı kişi öldürüldü.
13-14 Eylül
Adana’da bir yüzbaşıyı vuran 2 terörist hemen yakalandı.
19 Eylül
14 Eylül’de Adana’da tankçı Yüzbaşı Bülent Angın’ı öldüren Serdar Soyergin, Adana sıkıyönetim mahkemesi tarafından suçüstü usulüne göre yapılan yargılama sonucunda idama, diğer sanık 10 yıl ağır hapse mahkûm edildi. (Cumhuriyet, 19 Eylül 1980)
EKİM
24 Ekim
Adana’da 14 Eylül günü bir yüzbaşıyı öldüren ve 19 Eylül’de idama mahkum edilen Serdar Soyergin’in kararı infaz edildi.
26 Ekim
Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul’un ve CHP İl Başkanı Ahmet Albay’ın katilleri yakalandı.
26-29 Kasım
Adana’da bir astsubay öldürüldü.
ARALIK
9 Aralık
Kemal Burkay’ın kurucusu olduğu Türkiye Kürdistanı Sosyalist Partisi’nin Adana üyeleri gözaltına alındı.
19 Aralık
Adana’da 6 kişinin katili olduğu ileri sürülen bir kişi yakalandı.
Adana’da ve Siverek’te 2 kişi öldürüldü.
22 Aralık
CHP Adana Milletvekili ve KÖYKOOP eski Genel Başkanı Nedim Tarhan tutuklandı.
1981
6 Ocak
Adana Cezaevinde çıkan isyanda bir mahkum öldü, iki gardiyan yaralandı.
15-17 Ocak
Kenan Evren Adana’da yaptığı konuşmasında, sendikaların her kuruş harcamasının hesabını soracaklarını söyledi.
29 Ocak
Adana’da on kişiyi öldürmekten ve çeşitli silahlı eylemlerden sanık 66 Dev-Yol militanının davasında 18 sanık hakkında idam cezası istendi.
ŞUBAT
17 Şubat
Adana İTİA’ya sıkıyönetim baskın yaptı. Akademi başkanı, dekan ve öğretim üyeleri yasadışı sol örgütlerle ilişkisi olduğu iddiasıyla gözaltına alındı.
MART
17 Mart
Ankara sıkıyönetim savcılığı, KÖYKOOP Başkanı ve CHP Adana Milletvekili Nedim Tarhan ve 7 arkadaşı için 7-15 yıl hapis istemiyle dava açtı.
9 Mayıs
CHP Adana Milletvekili Nedim Tarhan’ın genel başkanı olduğu KÖYKOOP davası ile 73 sanıklı Akıncılar davalarının görüşülmesine başlandı.
4-5 Haziran
12 Dev-Yolcu tutuklandı. Adana ve çevresinde 12 kişinin katili oldukları iddiasıyla ÜGD üyesi 28 kişi yakalandı.
27 Haziran
Adana’da Kürdistan Ulusal Kurtuluşçuları (KUK) militanı oldukları iddiasıyla 24 kişi yakalandı.
AĞUSTOS
20 Ağustos
Sol eylemci Mustafa Özenç ve sağ eylemci İsmet Şahin hakkındaki idam kararları Adana ve İstanbul’da infaz edildi.
28 Ağustos
Adana TKP üyelerine yapılan operasyonlarda, çok sayıda gözaltı ve tutuklama kararı verildiği açıklandı.
EKİM
3 Ekim
Nedim Tarhan ve iki arkadaşının da tahliyesiyle, KÖYKOOP davasında tutuklu kalmadı.
16 Ekim
Isparta Yalvaç Cezaevi’nde hükümlü Yılmaz Güney, bayram izni için çıktığı cezaevine dönmedi. Güney’in Fransa’ya gittiği öğrenildi.
1982
ŞUBAT
3-6 Şubat
3 idam istemli Tarsus Dev-Yol davası ve Ceyhan Dev-Yol davası Adana’da açılıyor.
28 Şubat
CHP Adana Milletvekili Nedim Tarhan tutuklandı.
16 Mayıs
7 ay önce yurtdışına kaçak olarak çıkan yönetmen Yılmaz Güney, Yol filmiyle Cannes Film Festivali’ne katılacağını açıkladı. Türkiye, Fransa’dan Güney’in iadesini istedi.
25 Mayıs
Yönetmen Yılmaz Güney’in “Yol” filmi, Cannes Film Festivali’nde Yönetmen Costa Gavras’ın Missing filmiyle büyük ödülü paylaştı.
EKİM
14 Ekim
Yazar Yaşar Kemal, Fransa’da Uluslararası Cino Del Duca Ödülü’ne layık görüldü.
İnce Memed, son çeyrek yüzyılın en büyük romanı olarak nitelendirildi.
28 Ekim
Fransa’da bulunan yönetmen Yılmaz Güney, vatandaşlıktan çıkarıldı.
31 Ekim
Kenan Evren, Adana konuşmasında işçi ücretlerinin yüksekliğinden şikâyet etti ve kendisinin bir otelde çalışan şef garsondan daha az maaş aldığını söyledi. Birtakım maaşları sayan Evren, garsonların aldıkları bahşişleri de hesaba katmayı unutmadı: “Bunlar ellerine geçen net paralar. Ayrıca, aldıkları bahşiş buna dâhil değil” dedi.
ARALIK
7 Aralık
Yurtdışında bulunan sinema sanatçısı Yılmaz Güney, 1978 yılında Güney Dergisi’nde yayımlanan bir yazısı nedeniyle, gıyabında yapılan yargılamada 7 buçuk yıl hapse mahkûm edildi.
Son bilgi:
9 Eylül 1980 yılında, CHP’li 32 milletvekili ve senatörün açık mektubuna Adana’dan CHP Adana Milletvekili Nedim Tarhan imza koydu.