Adana’da kurulan belediyede davul Müslümanın, Tokmak ise Gayrimüslimlerin elindeydi. Tanıdık bir hikaye...
Bir varmış bir yokmuş;
Develer TIR, pireler baş belası iken; Adana varmış, ama belediyesi yokmuş.
Belediyenin yapması gereken hizmetler vakıflar tarafından görülüyormuş diye başlayan masalımıza belgelerden devam edelim.
ADANA BELEDİYESİ NASIL KURULDU?
Bu vakıflar, akla hayale gelmeyen konularda hizmet veriyorlar. (Kadın Sığınma Evi’nin o zamanlarda var olduğunu hatırlatırım. “Sıcakta kar dağıtan vakıf’tan, fakirlerin vergisini ödeyen vakfa kadar. Sırası gelsin anlatırız…)
İmar işleri olmayınca, tarihte imar ile ilgili yolsuzluk davası da yok… Türkçe meali, o dönemde yapılan hiçbir bulvar eğiri değil… Daha daha meali, bulvar yapılmadı…
19. yy’da Osmanlı devlet yönetiminde bir çok değişiklik yapıldı. Bu değişikliklerin ana sebesi, Müslüman tebaanın istekleri ve ihtiyacından doğmadı. “Avrupalılar özellikle bu dönemde liman şehirleri üzerindeki ticari faaliyetlerini daha uygun şartlarda idame ettirebilmek için belediye örgütünün kurulması yönünde Osmanlı devlet ricaline baskı yapmaktaydılar.” (1)
Batı, uygarlık adına, Osmanlı’ya demokrasiyi dayatıyordu.
En kısa zamanda bu erdemin altındaki çapanoğlu ortaya çııkacaktır.
1860’lı yıllarda Adana’nın nasıl olduğuna naçizane (Adana’nın Aynası – 1930) kitabında değinmiştim. Ortak kullanıp alanları, büyük çarşı, Pazar ve tuvalet haline getirilmiş duvar dipleri; yazın toz, kışın çamur vesselam… Vaziyet kötü.
1864 yılında “Vilayet Nizamnamesi” yürürlüğe girer. Bu yasaya göre “Her köy, bir belediye sayılır.”
Bu yasa ile “Şehirlerin imar ile mamur edilmesi, temizlik işlerinin yapılması, kanalizasyon şebekelerinin inşa edilmesi, güzergahların aydınlatılması, su yolları yapma, fiyat kontrolü yapma, alışveriş merkezleri olan çarşı ve pazarların denetiminin yapılması amaçlanmıştır…”
Henüz işlerin “tıkırında” olmadığı yıllar.
1868 yılında Adana’da görev yapmış en medeni valilerden biri olan Halil Paşa, bu yasaya dayanarak belediye teşkilatını kurar. 16 Temmuz 1868 tarihi Adana Belediyesi’nin kuruluş tarihidir.
Belediye Başkanı olarak, Meclis-i İdare-i Liva azası (Kısaca, şehir meclisi) Hacı Derviş Efendiyi atar.
Yani, Adana’nın ilk belediye başkanı seçimle değil, atama ile gelmiştir. Bir kenara not alalım.
ADANA’NIN İLK BELEDİYE ENCÜMENİ
Bir de belediye azalarına bakalım:
Ömer Efendi, Artin Efendi, Artin Ağa, Artin Ağa, Simyon Ağa ve Agop Ağa’dır.
Yazışmalardan sorumlu katip Ahmet Efendi, Sandık Emini Ohannes Efendi personel olarak belediye teşkilatının içinde bulunmaktaydı. (1)
6 azanın, 5’i gayrimüslim olunca, gayrimüslimlerin, uygarlık adına demokrasi istemeleri kadar doğal bir şey yoktu.
Neden demokrasi aşıkı oldukları anlaşılmış oldu.
Nitekim, başkan Müslümandı ama, Belediye azaları Gayrimüslüm olunca, davul, tokmak meselesi oldu.
Davul Müslüman’ın tokmak Gayrimüslimlerin elinde…
Arası yaklaşık 150 yıl geçti, iktidar hala encümen üyeleri kanalıyla başkanları anasından doğduğuna pişman etmektedir. Pardon, demokrasiyi işletmektedir.
ÇİFTE MAAŞ SORUNU
Belediye Başkanı Hacı Derviş Efendi, hatırlayın, şehir meclisinin üyesi idi. Orada maaş alıyor. Belediye başkanı olunca, başkanlık maaşı da almaya başladı. Osmanlı devlet bütçesi kısıtlı… Bazen maaşlar gününde ödenemiyor. Hatta Vali Halil Paşa, maaş geciktiği zaman en yakın mahalle bakkalından borca gıda maddesi almaktadır.
Bir memurun iki maaş alması doğru mudur? Hemen Halep Valiliğine yazılır ve ne yapılması gerektiği sorulur.
Ulan bu ne iştir; bir devlet memuru iki maaş alır mı? Bu ne vicdansızlık… Bu milletin parasını çar çur etmektir. Valilik izin vermez ve Hacı Derviş Efendi Başkanlık görevinden alınır.
Gerekçe; Çifte maaş almak günahtır ve haksızlıktır.
Onun yerine Süleyman Efendi belediye başkanlığına atanır.
ÖZETLE BELEDİYE HAKKINDA İLKLER
1 - Adana Belediyesi 16 Temmuz 1868 yılında kurulmuştur.
2 – İlk Belediye Başkanı Hacı Derviş Efendi, Vali Halil Paşa tarafından atanmıştır.
3 – Encümende çoğunluk sağlayarak başkanı çalışamaz hale getirme ilk belediye ile birlikte örnek olmuştur.
4 – İlk belediye başkanı ilk çifte maaşı almıştır.
5 – Çifte maaş yüzünden vali tarafından görevden alınan ilk belediye başkanı olmuştur.
Masal bunun neresinde?
153 yıl önce bir kamu görevlisi adaletsizlik ve haksızlık yaptığı gerekçesiyle görevden alınmıştır. Bu gün tek maaş alana enayi gözüyle bakılacak düzeye düşülmüştür.
Haksızlığın cezalandırıldığı dönemden, ödüllendirildiği döneme gelmişiz.
Meclis çoğunluğuyla Başkanın hareketsiz hale getirilmesi, Adana belediyesinin fıtratında varmış.
İşte masal budur.
Çok sayıda maaş alanlar ermiş muradına biz çıkalım kerevetine.
Gökten üç elma düşmüş, biri Newton’un başına, diğeri kıssadan hisse çıkaranlara, üçüncüsü de, utançtan yüzü kızarması gerekenlere…
1 – Kadir Toraman “Osmanlı Dönemi’nde Adana Belediyesi ve Sorunlar (1868 -1910) Yüksek Lisans Tezi Harran Üniversitesi. Şanlıurfa 2019