Birçok alanda olduğu gibi siyaset arenasında da Adanalılar Cumhuriyet tarihi boyunca önemli görevlerde bulundu. Yaptığım araştırmaya göre, Türk siyasetinde Cumhuriyet tarihinden bugüne kadar 8 isim siyasi partilerde genel başkanlık görevinde bulundu. Bu sayının 9’a çıkması görecelidir. Adana milletvekili olan Alparslan Türkeş’in parti liderliği de listemizde yer alacaktır.
Kronolojik sıra takip edilerek geçmişten bugüne ilk dört ismi yayınlayıp diğer 4+1 ismi bu yazının devamı niteliğince olacak haber / makalede okuyacaksınız.
Ahali Fırkası Genel Başkanı Abdulkadir Kemali Öğütçü
Abdulkadir Kemali Bey, 1924 yılında ilk parti kurma girişimine Müdafaa-i Umumiye Fırkası’nı kurmaya çalışarak başlamış ancak başarılı olamamıştır.
1930 yılında çok partili hayata geçiş denemesi sırasında Ahali Fırkası’nı kurmuştur. 29 Eylül 1930’da kurulan parti, 21 Aralık 1930’da Bakanlar Kurulu kararıyla “idare heyeti gösteremediği” gerekçesiyle kapatılmıştır.
Parti 1930 belediye seçimlerine girmiş ancak herhangi bir varlık gösterememiştir.
Partinin kapatılmasından 3 gün sonra Menemen Olayları patlak vermiş, tüm bu olanlardan sonra Abdülkadir Kemali Bey Suriye’ye kaçmış, 9 yıl orada sürgün hayat sürmüştür.
Abdulkadir Kemali Öğütçü kimdir?
1899-1949
Hukukçu - Gazeteci
10 Ağustos 1899’da o zaman ki adı Cebeli Bereket olan Osmaniye’nin Yarpuz Bucağı’nda doğdu. Yazar Orhan Kemal'in babasıdır.
Çocukluğu Ceyhan’da geçti. Ceyhan İptidai Mektebi ve Rüştiyesi’nden sonra Adana İdadisi’ni bitirdi. Daha sonra İstanbul’a gelerek Hamidiye Yüksek Ticaret Okulu’na iki yıl devam etti. Ardından İstanbul Hukuk Mektebi’ne girdi. İttihat Terakki Cemiyeti’ne katıldı. Bu dönemde “Musaffer Erganun” ve “Şebtab” isimli iki dergi çıkardı.
1912 yılında hukuk mektebini bitirince Siirt’e savcı yardımcısı olarak atandı. Basra’da savcılık yaptı. 1914’de memuriyetten istifa etti. Aynı yıl seferberlik ilanı nedeniyle yedek subay olarak orduya yazıldı. 1915 yılında Çanakkale Savaşı’na katıldı. 1918 yılında terhis olduktan sonra Hukuk İşleri Müdürlüğü’ne atandı. Çok geçmeden Kirmastı (Mustafa Kemal Paşa) Kaymakamlığı görevine getirildi. 2 Nisan 1919 tarihinde 18 Ermeni’nin öldürülmesinden sorumlu görülerek tutuklandı. Yargılama sonucunda beraat etti. Ardından Kastamonu Savcısı olarak atandı.
Birinci Meclis’e Kastamonu Milletvekili olarak girdi. Adliye Vekâleti müsteşarlığı yaptı. Siirt Mutasarrıflığı’na atandıysa da milletvekilliğini tercih ederek göreve gitmedi. 1 Kasım 1920 tarihinde Adliye Vekâleti seçildi, 4 Kasım 1920 tarihinde istifa etti. Pozantı İstiklal Mahkemesi Başkanlığı görevlerinde bulundu. Daha sonra Adana’ya dönerek avukatlığa başladı. Burada “Mücahede” adında bir gazete çıkardı. 30 Ağustos 1924 tarihinde Adana’da “Toksöz Gazetesi”ni kurdu. Gazete 30 Aralık 1924 tarihinde kapatıldı. Yazdığı yazılar nedeniyle tutuklandı. Şeyh Sait ayaklanması nedeniyle Şark İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı.
1930 tarihinde Adana’da Ahali Cumhuriyet Fırkası’nı kurdu. Ancak hükümetin sert tutumu karşısında Suriye’ye kaçtı, yaklaşık dokuz yıl sürgünde kaldı. 1939 yılında Türkiye’ye döndü. Bergama Ağır Ceza Reisi oldu. Daha sonra istifa edip avukatlık yaptı. 1946 yılında Demokrat Parti’ye girdiyse de daha sonra istifa edip ayrıldı.
21 Temmuz 1949 tarihinde Ankara Gülhane Hastanesi’nde vefat etti.
Prof. Dr. Remzi Oğuz Arık
1950 seçimlerinde TBMM’ye Demokrat Parti’den Seyhan milletvekili olarak giren Remzi Oğuz Arık, 19 Mayıs 1952’de Türkiye Köylü Partisi’ni kurmuştur.
Kısa bir süre sonra o dönem faaliyet gösteren Liberal Köylü Partisi de yeni kurulan bu partiye katılmıştır.
Remzi Oğuz Arık’ın 1954 yılında Adana – Ankara seferini yapan uçağın havada infilak etmesiyle hayatını kaybetmesi üzerine, genel başkanlığa Tahsin Demiray getirilmiştir. Girdiği ilk seçim olan 1954 seçimlerinde başarısız olan Köylü Partisi, Ekim 1957 erken seçimleri sonrası Osman Bölükbaşı’nın genel başkan olduğu Cumhuriyetçi Millet Partisi (CMP) ile birleşmiş, birleşme sonrasında 1958’de partinin ismi Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi olmuştur.
1965 yılında Alparslan Türkeş genel başkan seçilmiş, 1969’da bu partinin ismi Milliyetçi Hareket Partisi olmuştur.
Remzi Oğuz Arık kimdir?
1899-1954
Bilim İnsanı - Siyasetçi
1899 yılında Adana’da doğdu. İlköğrenimine Kozan’daki mahalle mektebinde başladı, Selânik’te devam etti. İstanbul Mercan İdadisi, İzmir Sultanisi okullarından sonra İstanbul Muallim Mektebi’nden mezun oldu.
Gönüllü olarak I. Dünya Savaşı’na katıldı ve yaralandı. İstanbul Edebiyat Fakültesi’nde Felsefe Öğretmenliği okudu. Galatasaray Lisesi’nde Öğretmenlik ve Adana’da Zafer-i Millî Numûne Mektebi’nde müdürlük yaptı.
Sorbonne Üniversitesi’nde Sanat Tarihi, Louvre Arkeoloji Enstitüsü’nde Arkeoloji öğrenimi görmek üzere 1926’da Fransa’ya gitti. 1931’de Türkiye’ye döndüğünde İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde Arkeoloji Uzman Yardımcılığı görevine getirildi ve aynı yıl Yalova’da ilk arkeoloji kazısını yaptı.
Karalar kazısı ile Galatlar’ın antik bir şehrini ortaya çıkardı ve II. Dieotauros’un kitabesini dünyaya tanıttı. Göllü Dağ, Alacahöyük, Çankırı kapı, Karaoğlan Höyüğü, Hacılar Höyüğü, Alâeddin Tepesi ve Bitik Höyüğü kazılarına katıldı.
1939’da Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde arkeoloji profesörü oldu. 1945’te de Ankara Arkeoloji ve Etnografya Müzesi Müdürlüğü’ne getirildi. Manisa Müzesi’nin kurucusu oldu. Çığır ve Millet dergilerinde kültüre dayalı milliyetçilik konularında yazılar yazdı.
1949’da Ankara İlâhiyat Fakültesi İslâm Sanatları Tarihi Profesörlüğü görevine getirildi ise de 1950’de bu görevden ayrılarak politikaya atıldı. 1950’de Demokrat Parti’den Seyhan Milletvekili seçildi. 1952’de Türkiye Köylü Partisi’ni kurdu ve bu partinin genel başkanı oldu.
1954 yılında Adana’dan Ankara’ya gitmek için bindiği uçağın havada infilâk etmesi sonucu vefat etti. Ankara Asrî Mezarlık’taki şehitliğe defnedildi. İsmi; Adana’nın Sarıçam, Ceyhan ve Kozan ilçeleri ile İzmir’de bir ilköğretim okuluna ve Ankara’nın Çankaya ilçesindeki bir mahalleye verildi.
Milli Nizam Partisi - Milli Selamet Partisi - Refah Partisi - Saadet Partisi Genel Başkanı Prof. Dr. Necmettin Erbakan
Prof. Dr. Necmettin Erbakan Milli Görüş hareketinin liderliğini yapmış, Türk siyasetinin önemli kilometre taşlarından biridir.
Erbakan 1970 yılında Milli Nizam Partisi’ni kurmuş, partinin kapatılması sonrasında 1973 yılında Milli Selamet Partisi ismiyle yeniden siyasi hareketini partileştirerek genel başkanlık görevini yürütmüştür.
12 Eylül darbesi sonrasında MSP’nin kapatılması üzerine, 19 Temmuz 1983 tarihinde kurulan Refah Partisi’ne halk oylaması neticesinde siyasi yasağının kalkması üzerine 1987’de genel başkan olmuştur. Yine milli görüş partisi olan Fazilet Partisi’nde genel başkanlık yapamayan Erbakan, milli görüşün son partisi olan Saadet Partisi’nde 17 Ekim 2010 yılında genel başkan olmuştur.
Necmettin Erbakan kimdir?
1926-2011
Siyasetçi
Baba tarafı Adana’nın Saimbeyli'nin (Haçin) ilçesinin tanınmış ailelerinden olan Erbakan, Hâkim Mehmet Sabri ile Kamer Hanım’ın oğlu olarak 1926 yılında Sinop’ta dünyaya geldi.
Kayseri’de başladığı ilköğrenimini, babasının tayin olması dolayısıyla Trabzon’da bitirdi. İstanbul Erkek Lisesi’nden birincilikle mezun oldu. İkinci sınıfından başladığı İstanbul Teknik Üniversitesi Makine Fakültesi’ni 1948 yılında tamamladı. Aynı üniversitenin motorlar kürsüsünde asistan oldu.
Üniversite tarafından 1951’de gönderildiği Almanya’nın Aachen Technische Hochschule’de (Aachen Teknik Üniversitesi) doktorasını yaptı. Alman Ordusu için araştırma yapan DVL Araştırma Merkezi’nde Prof. Dr. Schmidt ile çalışmalar yaptı. 1953’de Doçentlik sınavını vermek üzere İstanbul’a döndü.
27 yaşında 1954’de İTÜ’de Doçent oldu. Araştırmalar yapmak üzere tekrar Federal Almanya’nın Deutz fabrikalarına gitti. Leopar tanklarını geliştirme çalışmasında araştırma başmühendisi olarak görev aldı (1951-54). Mayıs 1954-55 arasında askerlik yaptıktan sonra tekrar üniversiteye döndü. 1956-1963 arasında 200 ortaklı ilk yerli motoru üretecek olan Gümüş Motor’u kurdu ve motor üretimini gerçekleştirdi. 1965’te Profesör unvanını aldı. 1967’de Odalar Birliği Genel Sekreterliği’ne seçildi. Aynı yıl Nermin Erbakan’la (1943-2005) evlendi.
1969’da Konya’dan milletvekili seçildi. 1970’te Milli Nizam Partisi’ni kurdu, ancak parti kısa bir süre sonra Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı. 11 Ekim 1973’te MNP kadrosuyla Milli Selamet Partisi’ni kurdu. 1974-1978 döneminde üç ayrı koalisyon hükümetinde Başbakan Yardımcılığı yaptı. Bu dönemde, Kıbrıs Barış Harekatı’nın yapılmasını savundu.
12 Eylül’de bir süre İzmir Uzunada’da gözaltında tutuldu. 15 Ekim 1980’de MSP’nin 21 yöneticisiyle birlikte “MSP’yi illegal bir cemiyete dönüştürmek ve laikliğe aykırı davranmak” suçlamasıyla tutuklandı. 24 Temmuz 1981’de serbest bırakıldı ve beraat etti. 1982 Anayasası gereğince 10 yıl siyaset yapma yasağı aldı. 1987’de halk oylamasıyla tekrar siyasete döndü. 19 Temmuz 1983’te kurulan Refah Partisi’ne Genel Başkan seçildi. 1991 seçimlerinde Konya’dan milletvekili oldu.
Refah Partisi 1995 seçimlerinde 158 milletvekili ile birinci parti oldu. DYP-ANAP koalisyonu başarısız olunca DYP ile kurduğu REFAHYOL hükümetinde 28 Haziran 1996’da Başbakan olarak göreve başladı.
21 Mayıs 1997’de Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Vural Savaş, RP’nin kapatılması için Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu ve RP kapatıldı. Hakkında açılan davalardan aldığı hapis cezaları ilerleyen yaşı göz önüne alınarak ev hapsine çevrildi.
17 Ekim 2010’da tekrar kendi kurduğu Saadet Partisi’nin genel başkanlığına seçildi.
27 Şubat 2011 tarihinde hayata gözlerini yuman Erbakan’ın vefat sebebini Doktoru Tevfik Ali Küçükbaş, koroner arter hastalığı ve kalp yetmezliği olarak açıkladı.
Cumhuriyetçi Parti Genel Başkanı Kemal Satır
Türk siyaset tarihinin önemli şahsiyetlerinden birisi olan Kemal Satır, özellikle CHP tarihinde çok önemli görevler almıştır. Temmuz 1972’de toplanan, İsmet İnönü’nün genel başkanlığı kaybettiği kurultay sonrasında CHP’den istifa eden Satır, 4 Eylül 1972’de Cumhuriyetçi Parti’yi kurmuştur. 4 Mart 1973 tarihinde yine eski bir CHP’li olan Turan Feyzioğlu’nun genel başkan olduğu Milli Güven Partisi ile birleşimi sonunda partinin ismi Cumhuriyetçi Güven Partisi olmuş, Feyzioğlu genel başkan, Kemal Satır ise genel başkan yardımcılığına getirilmiştir.
Kemal Satır kimdir?
1911-1991
Siyasetçi
1911 yılında Adana’da doğdu. 1930’da Adana Lisesi’ni, 1936’da İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bitirdi.
Adana’da serbest doktor olarak çalıştığı sırada CHP il örgütünde çeşitli görevler aldı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) saflarında siyasi hayatına başladı.
1943’te Adana Milletvekili olarak TBMM’ye girdi. 1943-1945 yılları arasında parti müfettişliği yaptı. 1946’da CHP Merkez Yönetim Kurulu Üyesi oldu. 1949-50 yılları arasında Ulaştırma Bakanı olarak görev yaptı. 1957’de yine Adana’dan milletvekili seçildikten sonra, parti meclisi üyeliği ve genel sekreter yardımcılığı (1957-60) yaptı. 27 Mayıs 1960 ihtilâli sonrasında Kurucular Meclisi üyeliğine seçildi. 1961 seçimlerinde Elazığ’dan milletvekili seçildi ve 1962’de CHP Genel Sekreteri oldu. Üçüncü İnönü Koalisyon Hükümeti’nde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak görev aldı.
1965’te yapılan CHP Genel Kurulu’nda genel sekreterliğe Satır’ın yerine Bülent Ecevit seçildi. Aynı yıl yapılan seçimlerde Elazığ’dan, 1969 seçimlerinde Adana milletvekili seçildi. 1972’de İsmet İnönü’nün CHP genel başkanlığından ayrılmasına yol açan beşinci olağanüstü kurultaydan sonra Satır da CHP’den ayrıldı ve Cumhuriyetçi Parti’nin (CP) kurucuları arasında yer aldı ve bu partiye genel başkan oldu. Bu siyasi örgütün Güven Partisi ile birleşmesi sonucunda Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP) adını alan partide genel başkan yardımcılığına getirildi.
12 Mart 1971 Muhtırası’ndan sonra kurulan Ferit Melen Hükümeti’nde Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı (1972-74) görevlerine getirildi. 1972’de “CHP’de Bunalım” adlı bir kitabı yazdı. 1973’te seçimleri kaybettikten sonra faal politik hayattan çekildi. 23 Mayıs 1991 tarihinde hayatını kaybetti.