Kucuksaat.com kurucusu Taner Talaş, Adana siyaset tarihi araştırmalarına devam ediyor. 8'ıncı araştırma yazısında Talaş, 1946-50 yılları arasında TBMM'de görev yapan Adana milletvekillerini yazdı.
8. Dönem TBMM üyeleri, alınan erken seçim kararı sonrasında meclise girmiştir.
7 Ekim 1947 tarihinde yapılması gereken seçim, 21 Temmuz 1946 tarihinde yapılmıştır. 5 Haziran 1946 tarihinde yürürlüğe giren seçim kanunu geçerli olmuş, açık oy – gizli sayım, seçimin yargı denetiminden yoksun olması gibi uygulamalar, seçim sonuçlarının şaibeli olduğu iddiasını güçlendirmiştir.
Tek parti dönemi sonrasında, Türkiye’nin ilk defa çok partili seçim sistemine geçtiği bir seçim olmuştur. Demokrat Parti 49 ilde örgütlenerek seçime girmiş, bunun karşısında CHP, 63 ilin tamamında seçime girmiştir. DP dışında Milli Kalkınma Partisi, Ergenekon İşçi ve Köylü Partisi, Yalnız Vatan İçin Partisi ve Sosyal Demokrat Parti gibi küçük partiler de seçime katılmıştır.
Demokrat Parti, Cumhuriyet tarihinin önemli kişiliklerinden birisi olan Fevzi Çakmak’ı İstanbul’dan bağımsız aday göstermiş, bu tür isimlerle saygınlık sağlamaya çalışmıştır. Seçim sonuçlarına göre, CHP 397, DP 59, bağımsızlar 6 milletvekilliği kazanmıştır.
8. Dönem TBMM açılış konuşmasını “en yaşlı üye” sıfatıyla CHP Seyhan Milletvekili olan Ali Münif Yeğenağa yapmıştır. Meclis başkanlığı seçiminde, Milli Mücadele’nin önemli iki ismi olan Fevzi Çakmak (DP) ve Kazım Karabekir (CHP) yarışmış; Kazım Karabekir meclis başkanı seçilmiştir.
8. Dönem içerisinde ilginç gelişmeler olmuş, ilahiyat profesörü olan Şemsettin Günaltay başbakanlık yapmış, imam-hatip okulları açılmış, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi kurulmuş, ilkokul 4 ve 5. Sınıflara seçmeli din dersi getirilmiştir.
DP’nin 59 vekilinden 31’i istifa ederek Millet Partisi’ni kurmuş, akabinde devam eden tartışmalar nedeniyle 12 milletvekili de DP’den ihraç edilmiştir.
En önemli gelişmeler içerisinde yer alan unsur, Seçim Kanunu değişikliğidir. 16 Şubat 1950 tarih 5545 numaralı Milletvekili Seçim Kanunu kabul edilmiş; buna göre seçimin tek dereceli yapılacağı, bir seçim bölgesinde en fazla hangi parti oy almışsa tüm milletvekillerinin o partiden olması kararlaştırılmıştır.
29 Mart 1950 tarihinde yapılan görüşmede, seçimlerin yenilenmesi kararı alınmış, seçim tarihi olarak da 14 Mayıs 1950 tarihi saptanmıştır.
TBMM 8. DÖNEM SEYHAN (ADANA) MİLLETVEKİLLERİ
Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti ve Bağımsızlardan oluşan adaylar ilan edilmiş, seçim sonucunda CHP’li adaylar TBMM’ye girmeye hak kazanmıştır.
CHP Adayları:
Cavit Oral,
Sinan Tekelioğlu,
Kasım Gülek,
Hilmi Uran,
Ahmet Remzi Yüreğir,
Kemal Satır,
Kemal Çelik,
Ali Münif Yeğenağa,
Makbule Dıblan,
Kasım Ener
DP Adayları:
Vedat Güçlü,
Recai Tarımer,
Kamil Tekerek,
Salih Zeki Bugay,
Mehmet Muhtar Gücüm,
Mustafa Akçalı,
Hilmi Tezer,
Şerafettin Kantel,
Mahmu Canberk,
Mehmet Gecioğlu
Bağımsız Adaylar
Remzi Oğuz Arık,
Abdülkadir Kemali Öğütçü,
Arif Nihat Asya,
Mustafa Boyvadaoğlu,
Zeynel Besim Sun.
TBMM 8. DÖNEMDE YER ALAN MİLLETVEKİLLERİ
AHMET REMZİ YÜREĞİR
1892 yılında Adana’da doğdu. Adana Öğretmen Okulu’nu bitirdi. Öğretmenlik mesleğine başladığı sırada, Birinci Dünya Savaşı çıktığından silahaltına alındı.
Mondros Mütarekesi imzalandığında Adana’da bulunan Ahmet Remzi Yüreğir, Yıldırım Orduları Komutanı Mustafa Kemal Paşa’nın Suriye bozgunundan sonra karargâhını Adana’da kurduğu ve milli bir mücadele başlatmak için destek toplamak üzere yaptığı toplantılara katıldı. Mustafa Kemal’in çalışmalarından etkilenerek 1918 yılında öğretmenliğini sürdürürken arkadaşı Avni Doğan ile birlikte Adana Gazetesi’ni çıkarmaya başladı. İşgal güçleri, Kuvayımilliye’yi destekleyen bu gazeteyi bir baskınla kapattıktan beş gün sonra “Yeni Adana Gazetesi”ni çıkarmaya başladı. Kurtuluş Savaşı sırasında tüm güçlüklere karşın bu gazeteyi çıkarmayı sürdürdü. Ancak gazeteyi sekiz sayı çıkardıktan sonra Fransızların basımevi işçilerini tutuklaması ve kendisi için ölüm fermanı çıkarması üzerine kadın kılığına girerek Adana’dan kaçtı.
Sivas’ta başlayan ulusal hareketi desteklemek üzere Kayseri’de, Adana Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ni kurdu ve bir dönem için cemiyetin tek üyesi oldu. Kuvayımilliye’nin alt yapısını oluşturmak üzere Yeni Adana Gazetesi’ni büyük bir inatla önce Karaisalı’da, daha sonra Pozantı’da çıkarmayı sürdürdü. Ayda 300-500 tane basabildiği gazeteyi hayvan sırtlarında gizlice köylere ulaştırdı, gazetesini uzun süre yaşatarak bölge gazeteciliğinin başarılı bir örneğini verdi.
1930 yılında Serbest Cumhuriyet Fırkası’na katılarak, partinin Adana sorumluluğunu üstlendi. 1940’lı yıllarda CHP içinde yer aldı. 1946-1950 yıllarında CHP Adana Milletvekili oldu. CHP’nin 1950 seçimlerinden yenilgi ile çıkmasından sonra partinin yeniden yapılanma çabaları doğrultusunda İstanbul’da parti adına “İnkılap” adlı bir gazete çıkarmak için çalışmalara başladı ancak 4 Ekim 1951 tarihinde Galata Köprüsü üzerinde kendisine bir araç çarpması sonucunda ağır yaralandı. 7 Ekim 1951 tarihinde tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti. Ahmet Remzi Yüreğir, üç çocuk babasıydı.
Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı, bu konuda hassas bir vekil portresi çizmiş, partisi laiklik konusunda tavizler verdiği için, çok ciddi eleştirilerde bulunmuştur. TBMM çatısı altında Çalışma ve Bütçe Komisyonu üyeliği görevlerinde bulunmuştur.
CAVİT ORAL
Bu dönemde İçişleri Komisyonu Üyeliği görevlerinde bulunmuş, 1948-50 yılları arasında ise kurulan hükümetlerde Tarım Bakanı olarak yer almıştır. Bakanlık görevi nedeniyle yaptığı konuşmaların dışında 6 kez konuşma yapmıştır. Detaylı bilgi için tıklayınız
ALİ MÜNİF YEĞENAĞA
8. Yasama Dönemi’nde en yaşlı üye olarak TBMM’nin açılış konuşmasını yapmış, Anayasa Komisyonu Üyeliği görevinde bulunmuştur. Detaylı bilgi için tıklayınız
HİLMİ URAN
8. Yasama Dönemi’nde CHP Genel Sekreteri olması nedeniyle, TBMM bünyesinde herhangi bir komisyonda görev almamıştır. Detaylı bilgi için tıklayınız
KASIM GÜLEK
Kasım Gülek 1905 yılında Adana’da doğdu. Adana’nın ilk Türk eczacısı olan babası, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Çukurova bölge sorumlusu olduğu için küçük yaştan itibaren memleket meselelerinin tartışıldığı ortamda büyüdü. Amcası, 1. TBMM’ye Adana Milletvekili olarak seçilen Tevfik Bey’dir. İlkokula Adana Turan Mektebi’nde başladı, daha sonra gittiği Galatasaray’dan (o zaman ki adıyla Mektebi Sultani) Robert Kolej’e geçti ve buradan mezun oldu. Robert Koleji misyoner okulu olduğu ve okulda İncil okutulduğu için babasının yönlendirmesiyle ordinaryüs ilahiyat fakültesi profesörü olan Şemsettin Günaltay’dan Arapça ve Kuran-ı Kerim dersleri aldı. Ramazanda oruç tutması ve Cuma namazlarını kaçırmamaya özen göstermesinden dolayı arkadaşları ve öğretmenleri tarafından “Hoca Kasım” lakabı takıldı.
1928’de Paris’teki Ecole des Sciences Politiques’i bitirdikten sonra Columbia Üniversitesi’nde iktisat dalında doktorasını yaptı.
Rockefeller Vakfı bursiyeri olarak Londra Üniversitesi’nde ve Keynes’in öğrencisi olduğu Cambridge Üniversitesi’nde İktisat ve Maliye bölümlerinde öğrenim gördü. Almanya’da Berlin ve Hamburg Üniversitelerinde doktora sonrası çalışmalar yaparak hukuk eğitimini tamamladı.
Kolombiya Üniversitesi Rektörü Nicholas Murrey Buttler tarafından Atatürk’e Kasım Gülek’i öven mektup yazılması üzerine, Atatürk tarafından Çankaya Köşkü’ne çağrılmış, kendisine sorulan soruları cevaplaması üzerine Atatürk’ün takdirini kazanmış ve CHP’ye kaydı yapılmıştır.
Atatürk’ün talimatıyla siyasete giren Gülek, Bilecik’ten milletvekili seçilerek Meclis’e girdi, iki dönem Bilecik milletvekilliğinden sonra 1946 yılında Adana’dan milletvekili seçildi. TBMM Ticaret Komisyonu Başkanlığı yapan Gülek 1947’de Hasan Saka kabinesinin en genç bakanı olarak Bayındırlık Bakanlığı’na, 1948’de de Ulaştırma Bakanlığı’na getirildi. 1949 yılında Kore’ye giderek orada yeni göreve başlamış olan Birleşmiş Milletler Kore Komisyonu’nun Başkanlığına seçildi.
1950 seçimlerinde Demokrat Parti karşısında yenilgiye uğrayan CHP’nin genel sekreteri seçme yetkisinin Parti Meclisi’nden alınarak delegelere verildiği ilk kurultay olan VIII. Kurultay’ında genel sekreter seçildi. Nihat Erim, Şemsettin Günaltay, Cemil Sait Barlas, Faik Ahmet Farutçu, Avni Doğan ve Cevat Dursunoğlu gibi önemli isimlerle katılmış olduğu genel sekreterlik yarışını 485 oyun 224’ünü alarak kazandı. Bundan sonra XV’inci Kurultay’a kadar yapılan tüm kurultaylarda da genel sekreter seçilen Gülek, 1950 ile 1959 yılları arası aralıksız olarak CHP Genel Sekreterliği görevini sürdürdü. Yoğun memleket gezileri ve siyaseti halkla iç içe yapmasından dolayı halk arasında ‘çarıklı politikacı’ lakabıyla anılan Gülek, CHP’nin yeniden güçlenmesinde büyük rol oynadı.
Adana milletvekilleri arasında dokunulmazlığının kaldırılması için en fazla başvuru yapılan isim oldu.
1959 yılında görevinden istifa eden Gülek, 1961 yılında Adana Milletvekili seçilip, Adana İli temsilcisi olarak Temsilciler Meclisi’nde yer aldı. 1962 yılında CHP Haysiyet Divanı tarafından bir yıl süreyle partiden ihraç edildi. 1965 yılında Adana’dan bağımsız milletvekili seçilen Gülek 1968 yılında Kuzey Atlantik Asamblesi Başkanlığı görevini yürüttü. 1969 yılından 1973’e kadar Cumhuriyet Senatosu üyeliği yaptı. Uluslararası kariyerinde ise, Birleşmiş Milletler Kore Komisyonu Başkanlığı, Kuzey Atlantik Asamblesi Başkanlığı, Avrupa Konseyi Kurucu Üyeliği, Avrupa Konseyi Parlamenter Asamblesi Başkan Yardımcılığı, NATO Parlamenterler Konferansı Başkan Yardımcılığı, Atlantik Enstitüsü Başkanlığı, Doğu Akdeniz Kalkınma Enstitüsü İkinci Başkanı görevlerinde bulundu.
Gülek, İngilizce, Fransızca, Almanca, Farsça, Arapça ve Korece dâhil 8 dil biliyordu. Gülek, 1996 yılında 91 yaşındayken vefat etti. Gülek, iki çocuk babasıydı. Kızı Tayyibe Gülek, 21. Dönem TBMM’de DSP Adana Milletvekili olarak girmiş, Devlet Bakanlığı yapmıştır.
KEMAL ÇELİK
8. Dönem TBMM çatısı altında Adalet Komisyonu Üyeliği görevinde bulunmuş, herhangi bir faaliyetine rastlanmamıştır. Detaylı bilgi için tıklayınız
KEMAL SATIR
Bu dönemde Sağlık ve Sosyal Yardım Komisyonu Üyeliği görevinde bulunmuş, 1949 yılında kurulan Şemsettin Günaltay Hükümeti’nde Ulaştırma Bakanı olarak görev almıştır.
SİNAN TEKELİOĞLU
8. Yasama Dönemi’nde Milli Savunma Komisyonu Üyeliği görevinde bulunmuştur. Çalışkan bir milletvekili olan Tekelioğlu, 100’ün üzerinde konuşma yaparak en fazla konuşma yapan milletvekilleri arasında yer almıştır. 1 önerge, 3 teklif vermiştir. İkisi kabul edilirken, biri reddedilmiştir. Detaylı bilgi için tıklayınız
MAKBULE DIBLAN
1913 yılında Adana’da doğdu. Babası Adana Belediye başkanlarından Dıblanzade Mehmet Fuat Bey’dir. Adana Kız Koleji’nin ilk kısmını bitirdikten sonra, Adana Kız Amerikan Koleji’nin orta ve lise kısmından mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bitirdikten sonra asistan hekim olarak Aydın’a atandı. Aydın Vatanseverler Derneği Başkanlığı yaptı. Haydarpaşa Numune Hastanesi’nde uzmanlık eğitimini tamamlayan Dıblan, Rize Devlet Hastanesi’ne uzman hekim olarak atandı. Rize Veremle Mücadele Dispanserliği Başhekimliği yaptı. 1950-65 yılları arasında Adana’da serbest hekimlik yaptı. Ardından Trabzon Göğüs Hastalıkları Hastanesi Başhekimliği’ne atandı. Trabzon’da Kanser ve Rehabilitasyon Merkezi’ni kurdu. Aynı ilde Verem Savaş Derneği’nin kurulmasına öncülük etti. Ulusal Verem Savaş Derneği Yönetim Kurulu Üyeliği, Doğu Karadeniz Verem Bölge Başkanlığı yaptı. Ankara’da bir toplantıya katılmak üzere çıkmış olduğu yolculukta trafik kazası geçirdi. 23 Ağustos 1970 tarihinde vefat etti. 27 Ağustos 1970 günü Cebeci Asri Mezarlığı’na defnedildi. Yaşamı boyunca hiç evlenmedi. Milletvekilliği boyunca 9 defa konuşma yaptı. Sağlık ve Sosyal Yardım Komisyonu Üyeliği görevinde bulundu.
KASIM ENER
1900 yılında Adana’da doğdu. Annesi Vacide Hanım, babası Zeki Bey’dir. İlkokul, ortaokul ve liseyi Adana’da tamamladıktan sonra tarım eğitimi için Almanya’daki Würtenbeng’deki Yüksek Ziraat Okulu’na kayıt olup, 1926 yılında mezun oldu. Tarımla uğraşmaya başladı. Türk Ocağı Adana Şubesi Spor Kulübü Başkanlığı (1927), Adana Ziraat Odası 2. Başkanlığı (1928-1932), Adana Halkevi Başkanlığı (1934-1936), görevinde bulunup, idman cemiyeti Türk Hava Kurumu gibi derneklerde de faaliyetler bulundu.
1928 yılında CHF Kayalıbağ Ocağı’na kayıt olan Ener, 1934 yılından itibaren CHF İl İdare Kurulu’nda görev yapmıştır. 1934 ve 37 yılları arasında ise Adana Belediyesi Meclis Üyeliği ve Daimi Encümen Üyeliği görevlerinde bulundu.
1939 yılında yeniden seçildiği Halkevi Başkanlığı devam ederken, Adana Belediye Başkanlığı’na seçildi. Başkanlığı 21 Temmuz 1939 tarihinde onaylandı. Belediye başkanlığı döneminde Adana Sanat Okulu’nun kurulması için 180 bin metrekare arazinin tahsisi, Adana’nın imar ve altyapısında önemli gelişmelere imza attı.
1946 seçimlerinde CHP’den Seyhan’dan milletvekili seçildi. TBMM çatısı altında görev aldığı dönemde tarım komisyonu üyeliği görevlerinde bulundu. Yasama dönemi boyunca 13 konuşma yapan Ener, konuşmalarının tamamını tarımsal konulara ayırdı. Bu dönemde ekonomi ve ticaret bakanının cevaplaması talebiyle bir soru önergesi verdi.
Bir dönem milletvekilliği yapan Ener, babasının 1952 yılında vefat etmesi sonrasında Adana’ya döndü ve çiftçiliğe yeniden başladı. İstanbul ve Ankara’daki Adana Yükseköğrenim Öğrenci Yurtlarının kuruluşunda aktif rol oynadı. Adana Yüksek Tahsil Gençliği’ne Yardım Derneği Başkanı olarak Adana eğitimine büyük katkı sağladı. Çukurova Üniversitesi, Adana Huzurevi ve Milli Eğitim Vakfı’nın kurucuları arasında yer aldı. Kendisi ve eşi adına “Kasım Sacide Ener” ismiyle 20 derslik bir ilkokul yaptırdı.
“Tarih boyunca Çukurova Ovası’na bir bakış”, “Çukurova’nın İşgali ve Kurtuluş Savaşı”, “Çukurova Kurtuluş Savaşı’nda Adana Cephesi”, “Adana Tarihi ve Tarımına Dair Araştırmalar”, “Ramazanoğlu Türkmenbeyliği Tarihi” isimli kitapları yazdı. “Adana Halkevi Dergisi Görüşler” olmak üzere birçok dergide Adana tarihi ile ilgili yazılar yazdı. Almanca bilen Kasım Ener’in evliliği boyunca çocuğu olmadı.
9 Eylül 1994 tarihinde hayatını kaybetti