Kucuksaat.com kurucusu Taner Talaş, Adana siyaset tarihinde araştırmalarına devam ediyor. 3'üncü araştırma yazısında Talaş, 1927-31 yılları arasında TBMM'de görev yapan Adana milletvekillerini derledi.
Bu dönemde Adana TBMM’de 4 milletvekili ile temsil edilmiştir.
30 Mayıs 1926 tarih ve 877 sayılı kanun ile Kozan ilçeye dönüştürülmüş, Adana vilayetine bağlanmıştır. Bu nedenle Adana milletvekili sayısı artmıştır.
Daha sonra Adana’ya bağlanacak olan Cebeli Bereket (Osmaniye) ise 3 milletvekili ile temsil edilmiştir.
TBMM 3. DÖNEM ADANA MİLLETVEKİLLERİ
Bu dönemin en dikkat çekici ismi gerek CHP Adana tarihine gerekse Türk siyasetine damga vurmuş isimlerden biri olan Hilmi Bey (Mustafa Hilmi Uran) olmuştur. Hilmi Bey toplam 6852 gün milletvekilliği yapmış, 6 dönem TBMM’de Adana milletvekili olarak yer almıştır.
MUSTAFA HİLMİ URAN - D: 1884 - Ö: 1957
1884 tarihinde Muğla’nın Bodrum Kasabası’nın Eski Çeşme Mahallesi’nde doğdu. İlköğrenimini Bodrum ve Sakız’da, ortaöğrenimini Fethiye ve Demirci’de tamamladı. İzmir İdadisinde yatılı okudu, 1908 yılında Mülkiye Mektebi’nden mezun oldu.
Menemen ve Çeşme’de kaymakamlık yaptı. Bolşevik İhtilali üzerine Kars Liva yöneticiliğine atandı. Ekim 1919’da yapılan seçimle son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Muğla Milletvekili olarak yer aldı.
1921’de İtalyanlardan kurtarılan Antalya Mutasarrıflığına, 3 Ağustos 1923’de Adana Valiliği’ne getirildi. Adana Valiliği sırasında Ankara İstiklal Mahkemesi’nde yargılanacak olan 2 kişiyi ödeneksizlik sebebiyle Ankara’ya göndermediği için hakkında dava açıldı, İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı.
31 Ağustos 1925 tarihinde Adana Valiliği’nden istifa etti. Akabinde Ankara’da Milli İthalat ve İhracat Şirketi Genel Müdürlüğü görevine getirildi. Bu görevde 4 ay çalışan Hilmi Bey, 1926’da CHF Adana Bölgesi Müfettişliği görevine getirildi, genel müdürlükten istifa etti.
TBMM 3. Yasama Dönemi seçimlerinde Adana Milletvekili olarak yer aldı. TBMM 3. Yasama Dönemi’nden 8. Yasama Dönemi’ne kadar Adana Milletvekilliği görevini sürdüren Hilmi Uran, bu süre zarfında 3 kez TBMM Başkanvekilliği yaptı.
1946 yılında CHP Genel Sekreteri oldu.
Kasım 1947’den itibaren CHP Genel Başkanvekilliği görevini yürüttü.
Hilmi Uran, 5. İnönü Hükümeti’nde Nafıa Vekili (Bayındırlık Bakanı), 2. Bayar Hükümeti’nde Adliye Vekili (Adalet Bakanı), 2. Saraçoğlu Hükümeti’nde ise Dâhiliye Vekili (İçişleri Bakanı) olarak görev yaptı.
1950 seçimlerinde Seyhan Milletvekili adayı olan Hilmi Uran, Demokrat Parti’nin seçimleri kazanması üzerine milletvekilliği sona erdi.
22 Ekim 1957 gecesi İstanbul’da vefat etti. Cenazesi İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.
Fransızca ve Rumca bilen Uran’ın 3 adet telif eseri vardır.
KADRİ BEY (ABDULKADİR RAMAZANOĞLU) D: 1881 - Ö: 1956
1881 tarihinde Adana’da doğmuştur. Özel eğitim ve idadi eğitimi gören Kadri Bey, noterlik, polis müdürlüğü, idare meclis üyeliği, iaşe başkanlığı yapmıştır. Toplam 1280 gün milletvekilliği yapmıştır. 1906-1908 ile 1918-1919 tarihleri arasında Adana Belediye Başkanlığı görevinde bulunmuştur. İşgal günlerinde belediye binasına Fransız bayrağı asmadığı için görevden alınmıştır. Belediye başkanlığı dönemindeki disiplinli uygulamalarından dolayı “çarşı ağası” lakabı takılmıştır. 14 Ocak 1956 tarihinde vefat etmiş, Adana Asri Mezarlığı’na defnedilmiştir. Ümmügülsüm, İsmet ve Sıdıka isimli hanımlarla evlilikler yapmış olan Kadri Bey’in 7 çocuğu olmuştur.
KEMAL BEY (MEHMET KEMAL KUSUN) D: 1889 - Ö: 1956
Kemal Bey bu dönemde meclis hesapları tetkik encümenliği ve iktisat encümeni olarak görev yapmıştır. Yapılan araştırmada toplam 5 konuşması tespit edilmiştir.
Detaylı biyografisi için tıklayınız
ZAMİR DAMAR BEY (ARIKOĞLU) – (D:1889 – Ö:1969)
Bu dönemde iktisat encümenliği yapmış, ekonomi ile alakalı kanun teklifleri sırasında görüş beyan etmiş, meclis çalışmalarına etkin katılmamış, biri seçim bölgesi ile alakalı olmak üzere toplam 4 konuşma yapmıştır.
Detaylı biyografisi için tıklayınız
3. DÖNEM CEBELİ BEREKET (OSMANİYE) MİLLETVEKİLLERİ
Cebeli Bereket 3. Yasama döneminde 3 milletvekili ile temsil edilmiştir. Ancak bu dönemde 5 ayrı kişi TBMM’de görev almıştır. Avni Paşa’nın vefat etmesi üzerine yapılan ara seçimlerde yerine Sabri Bey (Mehmet Sabri Toprak) seçilmiştir. Yavuz Havuz davasında yargılanarak hüküm giyen ve milletvekilliği düşürülen İhsan Bey’in yerine ise Naci Paşa (Abdüllatif Naci Eldeniz) seçilmiştir.
ALİ RIZA BEY (ALİ RIZA BEBE) D: 1881 - Ö: 1935
1881 yılında Sinop’ta doğmuştur. 1889 yılında harp okuluna girmiş, teğmen rütbesi ile mezun olmuş Osmanlı’nın değişik vilayetlerinde görev yapmıştır. Özellikle 1. Dünya Savaşı’nda göstermiş olduğu başarılı çalışmalar nedeniyle ödüllendirilmiş, 1918 yılında emekliye ayrılmıştır.
16 Mart 1920’de İstanbul’un işgali üzerine Anadolu’ya geçmiş, 19 Eylül 1921’de İstanbul milletvekili olarak TBMM’de yer almıştır. Birinci ve ikinci dönem İstanbul vekili, üçüncü dönem Cebeli Bereket milletvekili olarak 2823 gün vekillik yapmıştır.
3. yasama döneminde meclis idare amirliği görevini yürüten Ali Rıza Bey, Bitlis milletvekili İlyas Sami Bey ile birlikte zimmetine para geçirdiği iddiasıyla yargılanmış, beraat etmiştir. 21 Şubat 1935 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir.
HÜSEYİN AVNİ ZAİMLER - D: 1877 - Ö: 1930
Birinci dönem Saruhan, iki ve üçüncü dönem Cebeli Bereket milletvekilliği yapan Avni Paşa toplamda 2406 gün vekillik yapmıştır. Bu dönemde hastalığı nedeniyle meclis çalışmalarına çok katılamayan Avni Paşa, zimmetine kayıtlı tütünü kaçağa sarf etmek suçundan dokunulmazlığı kaldırılmış ancak hastalığı nedeniyle vefat etmesi sonrasında dava düşmüştür.
Detaylı biyografisi için tıklayınız
MEHMET İHSAN BEY (ERYAVUZ) - D: 1877 - Ö: 1947
Cumhuriyet tarihinin yolsuzluktan yargılanıp hüküm giyen ilk bakanı olan İhsan Bey’i meclis kürsüsünden bizatihi Başvekil İsmet Paşa itham etmiş, yargılanmasını sağlamıştır.
Detaylı biyografisi için tıklayınız
İhsan Bey’in milletvekilliği düşmüş, yapılan ara seçimlerde Naci Paşa milletvekili seçilmiştir.
NACİ PAŞA (ABDÜLLATİF NACİ ELDENİZ) D: 1875 - Ö: 1948
1875 yılında Manastır’da dünyaya gelmiştir. Harp okulu mezunudur. Harp okulunda bulunduğu dönemde Mustafa Kemal Paşa’nın öğretmenliğini yapmıştır. Mustafa Kemal Paşa ile ilişkisi ve Paşa’nın ona sevgi-saygısı bugünlere dayanır.
Cebeli Bereket 3 ve 4. Dönem, Seyhan 5 ve 6. Dönem milletvekili olarak 6482 gün vekillik görevini sürdürmüştür.
1918-1920 arasında şehzade öğretmeni olarak veliaht Vahdettin’in yaverliğini yapmış, Almanya gezisinde Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Vahdettin’e eşlik etmiştir. Vahdettin’in padişah olmasından sonra başyaverlik makamına gelmiş, Mustafa Kemal Paşa’nın Vahdettin’in huzurunda kabul edilmesinde aracılık yapmış, bu organizasyonu gerçekleştirmiştir.
20 Mart 1948’de vefat eden Naci Paşa, Ankara Asri Mezarlığı’na defnedilmiştir.
"Tapsıra", "Transval" ve "Rus Japon Harbi" isimli kitapların yazarıdır. 2 çeviri yapmış, birçok şiir yazmıştır. Fransızca ve Almanca bilmektedir. Yaşamı boyunca ulusal ve uluslararası birçok takdirname almıştır.
SABRİ BEY (MEHMET SABRİ TOPRAK) D: 1877 - Ö: 1938
1877 yılında Bosna’da doğmuştur. Darüşşafaka’yı birincilikle bitirmiştir. Özellikle posta ve telgrafla alakalı kurumlarda çalışmıştır. Osmanlı Mebusan Meclisi’nin 2 ve 3. Döneminde Saruhan milletvekili olarak yer almıştır. TBMM’de ise 2. Dönem Saruhan, 3. Dönem Cebeli Bereket, 4 ve 5. Dönem Manisa milletvekili olarak 4920 gün vekillik yapmıştır.
İttihat ve Terakki Fırkasının feshedilmesi üzerine yerine kurulan Teceddüt Fırkasının Genel İdare Kurulu üyeliğine getirilmiştir. Bu görevinden dolayı 41 kişi ile birlikte yargılanmış, Malta adasına sürgüne gönderilmiştir. 3. İnönü hükümetinde ziraat vekili olarak görev yapmıştır. Bükreş Büyükelçiliği yapan Sabri Bey, 1915-16 ve 1923-24 yılları arasında Fenerbahçe Kulübü’nün başkanlığını yapmıştır.
19 Şubat 1938’de vefat eden Sabri Bey hiç evlenmemiştir.