Bu dönemde Adana 3, Cebeli Bereket (Osmaniye) 2, Kozan 2 milletvekiliyle TBMM'de temsil edilmiştir.
1923 seçimlerine Türkiye, Cumhuriyet Halk Fırkası ile tanışarak girmiştir. Halk Fırkasının resmi kuruluş dilekçesi 23 Ekim 1923 tarihinde verilmesine rağmen, İzmir’in düşman işgalinden kurtuluşunun yıldönümünde yapılan toplantı sebebiyle partinin kuruluşu 9 Eylül 1923 olarak kabul edilmiştir.
ADANA MİLLETVEKİLLERİ
ZAMİR DAMAR BEY (ARIKOĞLU) – (D:1889 – Ö:1969)
TBMM 2. Dönem'de almış olduğu görevlere bakıldığında; posta ve telgraf encümeni, maarif encümeni, tetkik encümeni, 4. şube ve 1. şube üyeliği görevlerinde bulunduğu tespit edilmiştir. Dönem boyunca 29 kez konuşma yapmış, 3 adet soru önergesi vermiştir.
Detaylı biyografisi için tıklayınız
İSMAİL SAFA BEY (ÖZLER) - D:1885 - Ö: 1940
TBMM 1. Dönem'de Mersin Milletvekili olarak yer alan İsmail Safa Bey, bu dönemde Adana Milletvekili olarak TBMM'de yer almıştır. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte, Milli Eğitim Bakanı olarak görev yapan ilk kişi özelliğini taşımaktadır. Bu dönemde toplam 3 konuşma yapmış, verilen önergeler nedeniyle 9 kere söz alarak cevap vermiş, 1 kez de kendisi soru önergesi vermiştir.
Detaylı biyografisi için tıklayınız
KEMAL BEY (MEHMET KEMAL KUSUN) D: 1889 - Ö: 1956
1889 yılında Adana'nın merkez Seyhan ilçesi Kayalıbağ Mahallesi'nde dünyaya gelmiştir. Adana İdadisinden mezun olduktan sonra Şam tıbbiyesinden mezun olmuştur. 1917 yılında hukuk eğitimi almak için girişimlere başlamış, idari ve mali şubeyi bitirmiş ancak İngiliz Mütareke Dönemi'ne denk gelmesi nedeniyle okulun İngilizler tarafından kapanması neticesinde öğrenimi yarım kalmıştır. Daha sonra çiftçilikle uğraşmıştır.
TBMM 3. Dönemde milletvekilliğine devam eden Kemal Bey, TBMM 4. Dönem'de milletvekili olamamıştır. Bu dönemde Adana Halkevi Başkanlığı yapmıştır. TBMM 5. Dönem ise Kahramanmaraş Milletvekili seçilmiştir.
6 Haziran 1956 yılında vefat etmiştir. TBMM 2. Dönem boyunca iktisat encümeni, divanı riyaset katipliği, 4. şube üyeliği görevlerinde bulunmuş, 8 adet konuşma yapan Kusun, toplamda 4 bin 317 gün milletvekilliği yapmıştır.
CEBELİ BEREKET (OSMANİYE) MİLLETVEKİLLERİ
2. TBMM’ye Cebeli Bereket’ten Hüseyin Avni Zaimler (Avni Paşa) ve Mehmet İhsan Bey (Eryavuz) milletvekili olarak seçilmiştir.
HÜSEYİN AVNİ ZAİMLER - D: 1877 - Ö: 1930
1877 tarihinde Manastır’da doğdu. ilk ve ortaöğrenimini Manastır idadi mektebinde yapmıştır. Devamında askeri rüştiyeden mezun olmuştur. Balkan Savaşı’na katıldı, Sırplara esir düştü. 1915’te Saimbeyli ve Maraş bölgesindeki Ermeni isyanlarının bastırılmasında görev aldı. İzmir ve Manisa bölgesindeki eşkıyalık faaliyetlerini bastırması esnasında gösterdiği başarı nedeniyle 1 Mart 1918’de albaylığa terfi etti. İzmir'in Yunanlar tarafından işgali üzerine, Milli Mücadele'ye katılmış, ilk önce Akhisar Bölge Komutanlığı daha sonra İzmir Kuzey Cephesi Komutanlığı görevine getirilmiştir.
Hakkında yapılan ihbar neticesinde ticaretle uğraştığı gerekçesiyle, İzmir Jandarma Bölge Müfettişliğince iddiaların doğrulanması üzerine 7 Mayıs 1918’de emekliye ayrıldı. Kırmızı-yeşil şeritli istiklal madalyası sahibidir. 10 Mart 1930 tarihinde vefat edip, Adana’da aile kabristanına defnedilmiştir. Sırpça, Rumca, Arnavutça ve Bulgarca bilen Zaimler, birinci TBMM’de Saruhan Milletvekili olarak yer almış, 2’nci ve 3’üncü dönem Cebeli Bereket Milletvekili olarak görev alıp, 2 bin 406 gün milletvekilliği yapmıştır.
TBMM 2. Dönemi'nde 3. şube üyeliği görevinde bulunmuştur.
MEHMET İHSAN BEY (ERYAVUZ) - D: 1877 - Ö: 1947
1877 yılında İstanbul Üsküdar’da doğdu. Askeri eğitim aldı. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Edirne Şubesi’ni kurdu. 31 Mart Vakası’nda hareket ordusuyla İstanbul’a gelerek, sıkıyönetim askeri mahkemesinde üyelik yaptı. Kırmızı – yeşil şeritli İstiklal madalyası sahibidir. 1. TBMM döneminde Ankara İstiklal Mahkemesi başkanlığı yaptı. İş Bankası’nın kurucu yönetim kurulu üyesi olarak kuruluşunda yer aldı. 22 Kasım 1924 tarihinde kurulan Fethi Okyay hükümetinde bahriye vekili olarak (denizcilik bakanı) olarak görev yaptı. Bin 715 gün milletvekilliği yaptı. 2. İnönü Hükümeti’nde de bu görevini sürdürdü.
26 Ocak 1928 tarihinde TBMM’de alınan bir kararla İhsan Bey’in bahriye vekilliğinin son günlerinde Yavuz Zırhlısı’nın onarılması hakkındaki sözleşmenin değiştirilmesi ve bu konuda maddi menfaat elde ettiği düşüncesiyle Cumhuriyet tarihinin ilk yolsuzluk davası olan “Yavuz Havuz” davasının sanığı olarak Yüce Divan’a gönderildi. 12 Nisan 1928’de sona eren “Yavuz Havuz” davasında, İhsan Bey’in 2 sene ağır hapsine, rütbe ve memuriyetten mahrumiyetine ittifakla karar verildi.
YARGILANIP CEZA ALANLAR ARASINDA 1. DÖNEM KOZAN MİLLETVEKİLİ DE VARDI
İlginç olan bir nokta ise 1. TBMM’de Kozan Milletvekili olan Fikret Bey (Takyettin Fikret Onuralp) de “Yavuz Havuz” davasından 4 ay hapis, 50 bin TL para cezasına çarptırıldı. Fikret Bey Kozan milletvekilliğinden sonra, 2’nci ve 3’üncü yasama dönemlerinde Ertuğrul (Bilecik) milletvekili olarak görev yapmıştır. Fikret Bey, Türkiye Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası ile ilişki içinde olup, büyük üstat ve hâkim büyük amir sıfatları ile bu locada üst düzey görevlerde bulunmuştur.
İhsan Bey’in cezasının açıklanmasından sonra, milletvekilliği düşürüldü. İhsan Bey, Soyadı Kanunu yürürlüğe girdikten sonra, davayı sahiplenircesine soyadını “Eryavuz” olarak tasdik ettirdi. İhsan Bey 6 Mart 1947 tarihinde kalp rahatsızlığından tedavi gördüğü Cerrahpaşa Hastanesi’nde vefat etmiştir.
KOZAN MİLLETEVEKİLLERİ
2. TBMM’ye Kozan’dan Ali Saip Bey (Ursavaş) ve Ali Şadi Bey (Çelik) seçilmiştir.
ALİ SAİP BEY (URSAVAŞ) D: 1885 - Ö: 1939
1885 yılında bugünkü Irak sınırları içerisinde Revandız’da doğmuştur. Askeri eğitim almıştır. Osmanlı’nın değişik coğrafyalarında komutanlık yapmıştır. Kadirli Jandarma Komutanı iken Baltacı Mustafa adında bir kişi tarafından vurulmuştur. Daha sonra Kozan Jandarma Komutanı olmuştur. Milli Mücadele döneminde bu bölgede çalışmalar yapan Ali Saip Bey, daha sonra Urfa ve yöresi Kuvayı Milliye Kumandanlığı görevini üstlenmiştir.
1921 yılında kurulan Konya İstiklal Mahkemesi Üyeliği’nde bulunmuştur. 1, 3, 4, 5 ve 6. Dönem Urfa, 2. Dönem Kozan milletvekilliği yapmıştır. Toplamda 5 bin 896 gün milletvekilliği yapan Ursavaş, kırmızı – yeşil istiklal madalyası sahibidir. Şeyh Sait isyanı üzerine kurulan Şark İstiklal Mahkemesi başkanlığı görevinde bulunmuştur. 1935 yılında Çerkez Ethem ve kardeşi Reşit tarafından yapılan Atatürk’e suikast girişimi davasına dâhil edilmiş, dokunulmazlığı kaldırılıp tutuklu yargılanmıştır. 17 Şubat 1936 tarihinde suçsuz bulunarak tahliye edilmiştir. Yargıtay tarafından bu karar bozulmuştur.
Atatürk’ün Ulaştırma Bakanı Kılıç Ali’ye yaptırdığı soruşturma neticesinde, suikast tertibi içerisinde yer almadığı ancak kaçakçılık faaliyetlerinde bulunduğu tespit edilmiştir. 26 Eylül 1939’da Adana’da vefat etmiş, Asri Mezarlığa defnedilmiştir. Özellikle Ermeni tehciri sonrası sahipsiz kalan Ermeni varlıklarını üzerine geçirmesi ithamı ile karşı karşıya kalan Ali Saip Bey, Yaşar Kemal’in evrensel boyutta meşhur olan “İnce Memed” romanında “Arif Saim Bey” isimli karakter, devlet nezdindeki gücünü kullanıp cinayet, yağma ve sahipsiz kamu mallarını zimmetine geçirdiği iddiasıyla yer almıştır.
Ali Saip Bey’in tarihte ilginç olarak bıraktığı hatıralardan birisi de TBMM’ye sunmuş olduğu düellonun yasalaşması teklifidir.
1924 yılında TBMM'de görüşülen milletvekili maaşına zam yapılması haberini, Vakit Gazetesi yazarı olarak Ali Saip Bey'in fotoğrafı ile bilrikte basan gazeteci Hüseyin Necati Bey'i mecliste tartaklamış, devamında TBMM'ye düellonun yasalaşması teklifini vermiştir. Mustafa Necati Bey Türkiye'nin ilk kadın başbakanı olan Tansu Çiller'in babasıdır.
ALİ ŞADİ BEY (ÇELİK) - D: 1889 - Ö: 1980
1889 yılında Kozan’da doğmuştur. İstanbul Hukuk Mektebi mezunudur. 1913 yılında Kozan Bidayet Mahkemesi üyeliği yapmıştır. Milli Mücadele sırasında gösterdiği üstün gayret nedeniyle yeşil şeritli istiklal madalyası sahibidir. 1543 gün milletvekilliği yapmıştır. 3 Ocak 1980 tarihinde vefat eden Ali Şadi Bey, Asri Mezarlığa defnedilmiştir.
İDAM SEHPASINDA CAN VEREN ADANALI MİLLETVEKİLİ
Bu dönemde görev yapmış başka bir Adanalı ise Mehmet Arif Bey'dir. Eskişehir milletvekili olan Arif Bey, "Ayıcı Arif" olarak tanınmış, yaşamı boyunca Atatürk'ün yakın çalışma arkadaşlarından biri olmuş ancak Atatürk'e düzenlenen İzmir Suikasti davasında idam kararı verilerek dar ağacında can vermiştir. Toplam 1180 gün milletvekilliği yapmıştır.
AYICI ARİF BEY KİMDİR?
1882 yılında Adana'da doğdu. Karakeçili aşiretinden Yusuf Ziya Bey’in oğludur. Ayıcı lakabı, İnegöl yakınlarındaki Boğazova ormanlarında bulduğu yavru ayıyı yanına alıp tırnaklarını ve dişlerini çektirdikten sonra bu ayıyı uzun süre yanında tutmasından gelmektedir. Askerlik hayatı boyunca; 5. Tümen Kurmay Başkanlığı, Piyade Okulu, Doğu Orduları Geri Bölge Müfettişliği Kurmay Başkanı, 11. Tümen, 3. Grup, Başkomutan Sekreteri, 3. Kolordu Komutanlığı’nı komuta etti. Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’na katıldı
10 Ocak 1902 tarihinde Harp Okulu’nu, 11 Ocak 1905 tarihinde de Harp Akademisi’ni bitirdi.
1909-1911 yılları arasında Almanya’da mesleki eğitim ve öğrenim gördü. Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı’na katıldı. 19 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal Paşa’nın kurmay ikinci başkanı olarak Bandırma Vapuru’yla Samsun’a çıkan 48 kişi arasında yer aldı. 1917 yılında “Anadolu İnkılabı ve Mücahedat-ı Milliye Hatırası” ismindeki kitabı kaleme aldı. Nisan 1920 tarihinde 11. Tümen komutanı oldu. Pozantı Kuşatması ve Düzce Ayaklanması’nın bastırılmasında görev aldı.
10 Ocak 1921 tarihinde Miralay rütbesine terfi etti. Birinci ve İkinci İnönü Muharebesi’ne katıldı. Temmuz 1921 tarihinde 3. Grup Komutanı olarak Kütahya-Eskişehir Muharebeleri’nde görev aldı. Ancak Kütahya-Eskişehir Muharebeleri’nde cephe emrini sebepsiz yere geciktirmek ve bu geciken emrin cephenin yarılmasına sebep olması gibi mühim hataları nedeniyle İsmet Paşa tarafından görevinden alınarak Başkomutanlık Genel Sekreterliği görevine getirildi. 14 Ocak 1922 tarihinde 3. Kolordu Komutanlığı’na atandı.
29 Haziran 1922 tarihinde bazı sebeplerden hakkında kanunî kovuşturma yapılmak üzere Ankara’ya getirildi ve açığa alındı. Savaştan sonra Kırmızı Şeritli İstiklâl Madalyası ile taltif edildi. 1923 yılında Eskişehir milletvekili olarak 2. TBMM’ye katıldı. Toplamda 1180 gün milletvekili olarak mecliste yer aldı.
1926 yılında Atatürk’e Suikast Davası olarak bilinen İzmir Suikastı davasında; Kazım Karabekir, Ali Fuat Paşa, Refet Paşa gibi Milli Mücadele komutanlarının sanık olarak yargılandığı, Maliye Bakanı Cavit Bey, Miralay Rasim Bey, milletvekilleri Ziya Hurşit ve Ahmet Şükrü Bey gibi isimleriyle birlikte yargılanan Mehmet Arif Bey, mahkemece suçlu bulunarak İzmir’de idam edildi.