Cumhurbaşkanı’nın ürünlerine boykot çağrısı yaptığı Fransa ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi 14 milyar dolar. “Boykot edilecek” ürünlerin Fransızca isimlere sahip olduğu sanılsa da Türkiye’nin önemli su, süt ve çimento şirketlerinde Fransız payı büyük.

Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de doğalgaz aramaya başlaması, Libya’daki çift başlı yönetimde Fransa’nın General Halife Hafter’i desteklerken Türkiye’nin Fayez El Saraç hükümetinin yanında olması, Fransa Cumhurbaşkanı’nın Dağlık Karabağ’daki çatışmalarla ilgili “Türkiye'nin politikası düşüncesiz ve tehlikeli” açıklamasını yapması ile bir süredir sorunlu olan Türkiye-Fransa ilişkilerine yeni gerilim “boykot çağrısı” ile eklendi. 

Paris'in banliyölerinden Conflans-Sainte-Honorine'de öğretmenlik yapan ve derste Fransız mizah dergisi Charlie Hebdo'nun Hazreti Muhammed'e yönelik hakaret içerikli karikatürlerini gösteren bir kişinin 16 Ekim’de öldürülmesiyle ilgili olarak Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un "İslamcı bir terör saldırısı" yorumu, ülkede İslam karşıtı protestoları körüklerken, Türkiye başta olmak üzere birçok ülke de tepki göstermişti. 
 

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Fransız Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron/ Kolaj: Independent Türkçe 

24 Ekim’deki AK Parti Kayseri 7. Olağan İl Kongresi'nde yaptığı konuşmada ”Macron'un zihinsel noktada bir tedaviye ihtiyacı var" diyen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, dün Beştep’de yaptığı konuşmada “Ben buradan milletime sesleniyorum; nasıl ki Fransa'da 'Türk markalı malı satın almayın' diyorsa, sakın Fransız markalara asla iltifat etmeyin bunlardan satın almayın” ifadelerini kullandı. 

Bu gerilimde Türkiye'deki büyükelçisini geri çağıran Fransa’dan Türk ürünlerini boykot etmek gibi bir planın olmadığı açıklaması geldi. 

Hâl böyleyken, Fransa’dan hangi ürünleri satın alıyoruz? Türkiye Fransa’ya ne satıyor? Ticaret hacmi ne büyüklükte? gibi sorular dünden bu yana en fazla konuşulan konular arasında. 

1. İki ülke arasında ticaret hacmi ne kadar?

Kişi başına düşen gelirin 42 bin 877 dolar olduğu Fransa, dünyanın yedinci, Avrupa’nın üçüncü büyük ekonomisi konumunda. 

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre Fransa, 2019 yılında Türkiye'nin en çok ticaret yaptığı yedinci ülkeydi. Fransa’nın Avrupa Birliği ve Dışişleri Bakanlığı verilerine göre Türkiye, Fransa’nın 12’nci büyük ticaret ortağı ve en büyük 15’inci müşterisi. Fransız ihracatının yüzde 1,9’u Türkiye’ye ait. 

2019’da dünya ihracatından yüzde 3, ithalatından yüzde 3,3 pay alan Fransa ile Türkiye’nin dış ticaret hacmi ise 2019 sonu itibarıyla 13 milyar 966 milyon dolar oldu. 

Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre bu miktar, 2018’de 14,7 milyar dolar, 2017’de 14,7 milyar dolardı. 2001’de ise yalnızca 4 milyar 179 milyon dolar. 
 

Grafik: Ticaret Bakanlığı

İki ülkenin 2014’te koyduğu 20 milyar dolarlık dış ticaret hacmine ise henüz ulaşılamadı. 

2. Türkiye’nin Fransa’ya ihracatı

Türkiye, 2019’da Fransa’ya 7 milyar 642 milyon dolarlık ürün ihraç etti. 

2001’de 1 milyar 895 milyon dolar olan bu miktar, 2018’de de 7 milyar 294 milyon dolardı. 

Otomobil sanayi ürünleri ve yan sanayi ürünleri, ihracatta geniş yer kaplarken sadece motorlu kara taşıtlarının Fransa’ya ihracatı 2019’da 3 milyar 166 milyon dolara ulaştı.

Bunun yanı sıra makinalar, mekanik cihazların ihracatı 1 milyar 398 milyon dolar oldu. 

Fransa’ya geçen yıl 747 milyon dolarlık tekstil ihraç eden Türkiye’nin bu ülkeye en çok sattığı tekstil ürünleri, tişörtler, atletler, diğer iç giyim eşyaları, külotlu çoraplar, taytlar, varis çorapları dahil soketler, takım elbiseler, ceket, elbise, pantolon ve erekler ile kazak, süveter, hırka, yelek gibi örme eşyalar. 

Tarım ürünleri, Türkiye’nin Fransa’ya ihracatında beşinci ürün grubu. 209 milyon dolarlık ticareti taze ya da kurutulmuş kabuklu meyveler kapsıyor. Kabuklu meyveler aynı zamanda 2018-2019 yılları arasında ihracatı en çok artan (Yüzde 50,3) grup. 
 

İstanbul'un birçok noktasında Macron ve Fransa karşıtı protestolar vardı/ Fotoğraf: Reuters

Fransa’ya ihracatın en fazla düştüğü ürün grubu ise yüzde 19,1 ile monitörler ve projektörler, televizyon alıcı cihazları. 

Demir/çelik eşya, plastik ve mamülleri, mobilyalar, aydınlatma cihazları, prefabrik yapılan, alüminyum eşyalar ve elektrikli ev aletleri de Fransa’ya giden diğer ürünler arasında. 

3. Türkiye’nin Fransa’dan ithalatı

Türkiye, 2019’da Fransa’dan 6 milyar 324 milyon dolarlık ürün ithal etti. Bu miktar 2001’de 2 milyar 284 milyon, en yükseğe çıktığı 2010’da 8 milyar 177 milyon ve 2018’de 7,4 milyar dolardı. 

Dışişleri Bakanlığı, en fazla ithal edilen ürünleri şu şekilde sıralıyor: Uçak ve uzay endüstri ürünleri, otomobil (yan) sanayi ürünleri, genel kullanıma yönelik makine ve cihazlar, temel kimyasal, azotlu, plastik ve sentetik kauçuk ürünler.
 

Citroen'in üretildiği fabrika Bursa'da yerleşik.  Fotoğraf: Yasin Akgül/AFP

2019’da bakıldığında Fransa’dan 873 milyon dolar değerinde motorlu kara taşıtı ithal edildi. Bunu, 865 milyon dolar ile makinalar, mekanik cihazlar ve aletler takip etti. 

Helikopterler, uçaklar vb; uzay araçları (uydular dahil), uzay araçlarını fırlatıcı araçlar ve yörüngealtı araçlarının ithalat rakamı ise 2017’de 743 milyon 924 bin dolar iken, bu değer 2019’da 194 bin 496 bin dolara geriledi ve ithalatın en çok düştüğü grup oldu. 

İthalatın 2018-2019 yılları arasında en çok arttığı grup ise yüzde 104,9 ile santrifüjler; sıvıların veya gazların fiItre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar. 

Ticaret Bakanlığı’nın 2019 verilerine göre en fazla ithal edilen ürünler arasında altıncı sırada yer alan grup hayli ilginç. 

İnsan kanı, hayvan kanı, serum, aşı, toksin vb. ürünleri kapsayan bu grubun 206 milyon 226 bin dolarlık bir ithalatı var. Bu değer 2018’de 119 milyon 579 bin, 2017’de 119 milyon 50 bin dolardı. Yani söz konusu grubun ithalatı iki yılda yüzde yüzde 73’lük bir artış var. 

3. Türkiye’deki Fransız şirketler hangileri?

Dışişleri Bakanlığı, Türkiye’de bin 524 Fransa sermayeli şirketin faaliyet gösterdiğini söylüyor. 

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’ne (TOBB) kayıtlı Fransa sermayeli şirket sayısı ise 28. Bu şirketlerde Fransa’nın payı yüzde 15 ila yüzde 100 değişiyor. Örneğin:

Türkiye pazarına 1997’de adım atan Danone’nin 1998’ten bu yana sütlü ürünler pazarında faaliyet gösteren şirketi Danone Tikveşli’nin yüzde 22’si Fransa’ya ait. Türkiye’de 2 binden fazla insana istihdam sağlayan Danone, Activia, Hayat Su, Aptamil gibi markaların da sahibi. 

Bursa’da doğan iki büyük markadan Eker Süt Ürünleri Gıda Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi’nin yüzde 49’u ile Erikli Su ve Meşrubat Sanayi’nin yüzde 100’ü yine Fransa’nın. 
 

Erikli Nestle'nin Bursa'daki fabrikası

Manisa merkezli Paktürk Ambalaj Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi’nin de yüzde 100’ü Fransa’ya aitken, Sırma su ve gazozun üreticisi, Sırma Grup İçecek Sanayi ve Ticaret Anomim Şirketi de yüzde 56,8 oranında Fransa ortaklı. 

Borsa İstanbul’da işlem gören, Konya Çimento Sanayii Ananonim Şirketi’nin yüzde 81,88’i Fransa’nın. “Fransız ürünlerine boykot” çağrısının ardından bu şirketin Borsa’da işlem gören hisseleri taban yaptı. 26 Ekim sabahı 856 liradan işlem gören hisse başı fiyatı, 27 Ekim’de 649 liraya kadar geriledi. Daha sonra tekrar 760 lira seviyelerine çıktı. 

Konya Çimento’nun yanı sıra Borsa’da işlem gören çok daha büyük Fransız paylı oyuncular da bulunuyor. 

Bunlardan biri de 1997'de dünyada “Yap-İşlet-Devret” modeliyle gerçekleştirilen projelerin ilk örneklerinden olan, bugün yedi ülkede 13 havalimanının işletme hakkına sahip TAV Havalimanları. 

Avrupa’nın lider havalimanı işletmecilerinden Aéroports de Paris Grubu, TAV’ın yüzde 46,12’sine sahip. TAV’ın hâlihazırda pandemiden darbe yiyen hisseleri son 24 saatte yüzde 2’den fazla değer kaybetti. 

Bir diğer önemli Fransız ortaklığı ise Total ve OYAK. 

Paris’te başlayan hikayesi 1924’e kadar dayanan enerji devi Total, Türkiye’ye 1992’de girdi. 2017 itibarıyla Türkiye pazarının yüzde 11’ine hâkim olan Total’in Türkiye operasyonları, 2015 yılında Demirören Grubu tarafından 325 milyon euroya satın alınmıştı. Ancak bu yılın haziranında resmileşen kararla, OYAK Grubu, TOTAL ile M-Oil'i 450 milyon dolara satın aldı.

Üyelerinin karşılaşabilecekleri sosyal ve fiziksel risklere karşı ek bir sosyal güvenlik oluşturmak amacıyla 1961’de kurulan Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK), dokuz sektörde 46 şirkete sahip. 
 

Oyak Renault Otomobil Fabrikası, Bursa’nın kuzeyindeki organize sanayi bölgesinde/ Fotoğraf: MedyaRenault

2019’da toplam 4,9 milyar dolar ihracat rakamına ulaşan OYAK’ın bu şirketlerinden bazıları da Fransız ortaklı. Örneğin, OYAK Renault Otomobil Fabrikaları A.Ş.’nin yüzde 51’i Fransız otomotiv devi Renault’un. Ya da ORFİN Finansman A.Ş.’nin yüzde 50’si Renault grup markaları için otomotiv finansmanı sağlayan RCI Banque SA’ya ait. 

Türkiye’nin en büyük çimento üreticisi Oyak Çimento’nun yüzde 40’ı 2018’den bu yana Tayvanlı TCC’nin (Taiwan Cement Corporation). Kalan yüzde 60 ise OYAK’a ait. Oyak Çimento’nun yedi iştirakinden Borsa’da işlem gören Mardin Çimento, Fransız ortaklı olmamasına rağmen dünden bugüne yüzde 9 değer kaybetti. 

4. Fransa’nın Türkiye yatırımı ne kadar? 

Merkez Bankası’nın veriletine göre 2002-2019 döneminde Fransa sermayeli firmalar tarafından Türkiye’ye gerçekleştirilen doğrudan yatırımların toplamı 7 milyar 450 milyon dolar. Aynı dönemde Türk sermayeli firmaların Fransa’ya gerçekleştirdiği doğrudan yatırımların toplamı ise 248 milyon dolar. 

Fransa’nın Avrupa Birliği ve Dışişleri Bakanlığı verilerine göre Fransa’nın sadece 2019’da yaptığı yatırım, 2018’e göre yüzde 24 geriledi. 
 

Türk Lirası, 2020'in ilk sekiz ayında euro karşısında yüzde 45 değer kaybetti/ Fotoğraf: AP

Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, eylül ayında yaptığı açıklamada Hollanda’nın bugüne kadar Türkiye’ye 25,7 milyar dolar yatırım gerçekleştirdiğini v eyüzde 15,9 pay ile doğrudan yatırımı bulunan ülkeler arasında birinci sırada yer aldığını söylemişti. 

Gayrimenkul hariç net sanayi-hizmetler sektöründeki yatırımları açıklayan TCMB’ye göre  2002’den bu yana Türkiye’ye 160 milyar 584 milyon dolar doğrudan yatırım geldi. Buna karşılık aynı dönemde 47 milyar 346 milyon dolar Türkiye’den yurt dışına doğrudan yatırım yapıldı.

Ancak son beş yıla bakıldığında hem küresel ekonomideki hem Türkiye ekonomisindeki gelişmeler nedeniyle doğrudan yatırımlarda ciddi bir düşüş var. 2015’te 20 milyar dolar seviyesine çıkan yabancı yatırımlar, 2019’da bir önceki yıla göre yüzde 35 azalarak 8 milyar 8 milyon dolara kadar geriledi. 

5. Turizm 

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın verilerine göre 2019’da Türkiye’ye gelen yabancı ziyaretçi ve yurt dışında ikamet eden vatandaşların toplam sayısı 51 milyon 747 bin 198. (2020’nin Ocak-Mart aylarında ziyaretçi sayısı 5 milyon 452 bindi). Söz konusu yılda Türkiye’ye en çok turistin geldiği ülkeler: 

Rusya Federasyonu: 7 milyon 17 bin 657

Almanya: 5 milyon 27 bin 472

Bulgaristan: 2 milyon 713 bin 464

İngiltere: 2 milyon 254 bin 871

İran: 2 milyon 102 bin 890

Irak 1 milyon 374 bin 896

Yabancı ziyaretçiler sayesinde elde edilen turizm geliri 28,7 milyar dolar. Yurt dışında ikamet eden T.C. vatandaşlarının bıraktığı gelir ise 5,6 milyar dolar. 

2019 yılında Türkiye ziyaret eden Fransız turist sayısı  875 bin 957. Bu sayı, bir önceki sene 731 bin 379, 2016’da ise 578 bin 524’tü.