FİLM SAHNESİ ÜZERİNDEN ADANA’NIN YAĞ SANAYİSİ TARİHİ

1978 yılında Kozan’da çekilen, Erden Kıral filmi olan KANAL, Kadirli Kaymakamı Mehmet Can’ın başından geçen olayların senaryo haline getirilmesiyle beyazperdeye aktarılmış harika bir filmdir.

Kaymakam Mehmet Can Bey, ilerleyen tarihlerde milletvekili olmuş, ardından Adalet Bakanlığı yapmış, Adana siyasetine ismini yazdırmış değerli bir şahsiyettir.

Filme dönelim; 
Filmin sonunda muhtekir ağalar, çıkarlarına çomak sokan kaymakamı görevden aldırır, çocuklara ve delilere arkasından teneke çaldırırlar. 

Deyimlere, belleklere, atasözlerine kadar kazınmış, güçlü ve haksız olanın, güçsüz ve haklı olanı, ağır bir biçimde aşağılama yöntemi olarak Anadolu geleneğine sirayet etmiştir.
Teneke çalmak…

Meselenin edebi, felsefi ve sosyolojik boyutunu ihmal etmeden, tenekeleri görünce Melekgirmez Çarşısı’nda gıdacılık yaptığım günlere döndüm.

Bu  etkili sahneyi izleyince, filmle alakalı tüm değerlendirmeleri bir kenara bırakarak, teneke üzerindeki markalardan bir tarih okuması yaptım.

Hakikaten, her yönüyle, her sahnesi kıymetli bir film.

Filmin son beş dakikası içerisinde yer alan, köyün çocuklarının ve delilerinin tenekelere sopalarla vurup ses çıkardıkları sahneye bakarak, Adana yağ sanayinin tarihini görebiliriz.

ASYA MUTFAK MARGARİNİ;

Yaltır ailesinin Asya markasıyla ürettiği, o dönemin popüler yağ markası. Fabrika, Karataş yolu üzerindeydi. Daha sonra Vita be Sana yağlarını üreten yabancı sermayeye ait  Unilever satın aldı.
Yaltır Ailesi’nin bugünkü temsilcilerinden Mehmet Yaltır bir dönem ANAP’tan siyasete atıldı, ardından Yalex çilek markasını yarattı. Bazı ulusal markaların disbiritörlüğüünü devam ettiriyor.

KARAM PAMUK YAĞI:
2000’li yılların ünlü zengini, Turkcell’in sahibi Mehmet Emin Karamehmet’in kuzeni Reşat Karamehmet tarafından kurulan Karam Yağları, dönemin en popüler yağ markalarından biriydi. Özellikle, reklam filmi dillere destandı;
“ Karam, Karam, Karam yağlarını iyisidir”
Fabrika daha sonra maddi sıkıntıya girip kapandı, el değiştirdi. Eski görkemli günlerini arıyor.

HAYAT MUTFAK MARGARİNİ;

Ceyhan’da, Çukobirlik fabrikasında üretilen Hayat, genelde kırsal kesimde tercih edilen bir yağ markasıydı.
Çukobirlik hikayesinin başına ne geldiyse, Hayat markasının başına da o geldi. Şuan, belki köylerde, eski evlerde, boş tenekesi, paslanmış şekilde çiçek saksısı olarak kullanılıyordur.

EVET MUTFAK MARGARİNİ;
Fabrikanın temellerini, Rusya’da Bolşevik devriminden kaçan Musevi işadamı Rafael Gilodo’ya götürebiliriz. Adana’nın ilk pamuk yağı fabrikası.
Daha sonra Sabancıların satın alıp büyüttüğü fabrika.
Adana’da Sabancılar‘a ait en önemli markalardan biri olan Marsa tarafından üretilen, dönemin en popüler mutfak margarini sınıfında olan bir yağ idi, EVET. Hayli ilginç bir marka

Fabrika halen aynı yerde, ESAS 01 Avm’nin kuzeyinde yer almaktadır.

Sabancı Holdinge ait olan fabrika, daha sonra Ülker grubu tarafından satın alınmıştır.

 
Çocukların ve delilerin şuursuzca sopalarla ses çıkardıkları diğer markalar dönemin önemli markaları olup, Adana ve civarı ile alakası olmayan markalardır.

Film, çekildiği dönem ve güçlü konusuyla, etkili karakter oyuncularıyla, siyasete ve devlet kurumlarına getirdiği eleştiri ile, çok ciddi değerlendirmeleri içinde barındıran bir film.

Bana tenekeleri değerlendirmek düştü.