“Müslüman Doğu’daki bütün okullarda ‘eleştirel düşünme’ dersini mecburi kılardım. Batı’nın aksine Doğu, bu katı okuldan geçmemiştir ve mevcut pek çok zaafının kaynağı da budur.” | Aliya İzzetbegoviç

Eğitim, bireylere sadece bilgi aktarmaktan ziyade eleştirel düşünmeyi öğretmesi gerekir.

1. Tarih Eğitimi ve Tek Taraflı Bakış Açısı
Örneğin, birçok ülkede tarih eğitimi, ulusal kahramanları yüceltirken diğer ulusları veya muhalif görüşleri göz ardı edebilir. Öğrenciler, sadece kendi ülkelerinin perspektifinden yazılmış bir tarih anlatımıyla yetiştirildiğinde, diğer bakış açılarını sorgulamazlar. Ancak eleştirel düşünme öğretilmiş olsaydı, öğrenciler farklı kaynaklardan tarih okumayı ve olayları farklı açılardan değerlendirmeyi öğrenirdi.

İngiltere, Rusya, Almanya, Fransa, Yunanistan, İran, Çin, Kore, Endonezya, Hindistan... tarihleri, endüstriyel ve kültürel gelişimleri açısından, karşılaştırmalı tarihi sorgulama eğitimi ile gerçek anlamda nerelerde olduğumuz anlaşılacak, gençliğimize vizyon çizebilecektik.

2. Medya ve Propaganda
Günümüzde medya, bireylerin düşüncelerini büyük ölçüde etkileyen bir araçtır. Eğer biri medyada gördüğü her haberi sorgulamadan kabul ederse, manipülasyona açık hale gelir. Örneğin, bir ülkede hükümet yanlısı bir medya kuruluşu sadece olumlu haberleri yayınlarken, bağımsız kaynaklar farklı bir tablo çizebilir. Eleştirel düşünme becerisine sahip bireyler, tek bir kaynağa bağlı kalmaz, farklı haberleri karşılaştırır ve doğruluğunu sorgular. Özgür medyanın varlığı bilinçli toplumların inşaasında çok önemli bir güçtür.

3. Bilimsel Bilgiyi Sorgulamak ve Körü Körüne Kabul Etmemek
Bilim, sürekli gelişen ve değişen bir alandır. Geçmişte kabul edilen birçok bilimsel "gerçek" bugün çürütülmüştür. Örneğin, bir zamanlar dünyanın düz olduğuna inanılıyordu veya midenin ülserlere neden olduğu sanılıyordu. Ancak bilim insanları eleştirel düşünerek ve araştırmalar yaparak bu bilgileri düzeltti. Eğer insanlar sadece öğrendiklerini sorgulamadan kabul etseydi, bilim hiçbir zaman ilerleyemezdi. Bu açıdan üniversitenin, araştırma merkezlerinin desteklenmesi ve özgür olması ülkenin geleceğine yatırımdır.

4. Eğitim Sistemi ve Ezberci Öğrenme
Pek çok eğitim sistemi, öğrencilere bilgiyi ezberlemeyi öğretir ama o bilgiyi nasıl analiz edeceklerini öğretmez. Örneğin, bir öğrenci matematik formüllerini ezberleyebilir ama o formüllerin neden ve nasıl çalıştığını sorgulamazsa, gerçek problem çözme yeteneği geliştiremez. Halbuki eleştirel düşünmeyi teşvik eden bir eğitim anlayışı, öğrencilere formüllerin mantığını ve nasıl türetildiğini öğretir.

5. Din ve Toplumsal Normlar
Birçok insan, doğduğu toplumun dini ve kültürel inançlarını hiç sorgulamadan kabul eder. Örneğin, bazı gelenekler veya dini kurallar, tarihsel ve toplumsal bağlamda anlamlı olabilir, ancak zaman içinde değişmesi gerekebilir. Eleştirel düşünme becerisi gelişmiş bireyler, bu tür normları sorgulayarak, gerçekten neyin doğru ve mantıklı olduğunu değerlendirebilirler. Dinin ana kaynaklarının doğru ve en yaygın yollarla öğretilmesi, dindeki ayrışmaları azaltır, dayanışmayı arttırır.

Eğitim, sadece öğretme biçimi değil daha iyi, daha yüksek standartlarda yaşamanın hedeflendiği yol işaretleri olmalıdır.

Edgar Morin’in vurguladığı gibi, eğitim sadece bilgiyi aktarmak değil, bireyleri sorgulamaya teşvik etmek için var olmalıdır.

Sorgulamazsak, bize sunulan her şeyi doğru kabul eder ve farkında olmadan bir otoriteye veya ideolojiye biat etmiş oluruz. Ancak sorguladığımızda, gerçekten neyin doğru neyin yanlış olduğunu anlayabilir ve özgür düşünen bireyler haline gelebiliriz.

Gelişmenin, huzurun ve refah toplumunun kurulabilmesi için "Doğru eğitim" modellemesi şarttır.

*Ali Şeriati | Aşk ve Devrim