Kucuksaat.com kurucusu Taner Talaş, Adana siyaset tarihi araştırmalarına devam ediyor. 7'inci araştırma yazısında Talaş, 1943-46 yılları arasında TBMM'de görev yapan Adana milletvekillerini yazdı.

CHP Meclis Grubu, 12 Ocak 1943 tarihinde 7. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni oluşturacak olan milletvekillerini seçmek için seçim kararı almıştır.

28 Şubat 1943 tarihinde seçimler yapılmış, toplam 455 milletvekili seçilmiştir. 7. Dönem TBMM, 8 Mart 1943 tarihinde faaliyetine başlamıştır. Bu dönem, 9 Mart 1943 – 7 Ağustos 1946 yılları arasını kapsayan yasama yılları olmuştur. 1943 seçimlerinin daha önceki seçimlerden en büyük farkı, seçmenlere vekil adayları arasında seçim hakkı tanınmasıdır. Buna göre, aralarında Adana’nın da bulunduğu 38 vilayetin 334 milletvekilliğine karşılık 412 kişi aday olarak gösterilmiştir.

7. DÖNEMİN ÖNEMLİ OLAYLARI

TBMM 7. Yasama Dönemi içerisinde en çok tartışılan konu, Cumhuriyet tarihinin de en önemli konularından birisi olan Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu üzerine süren tartışmalar olmuştur. 11 Haziran 1945 tarih ve 4753 numaralı kanuna, mecliste "toprak ağası" olarak bilinen vekiller karşı çıkmıştır. Söz konusu kanuna en sert muhalefet yapanlar arasında, Adana’dan Damar Arıkoğlu ve Tarım Bakanlığı da yapan Cavit Oral olmuştur.

DÖRTLÜ TAKRİR YAYINLANIYOR

CHP Parti Grubu’na 7 Haziran 1945 tarihinde 4 milletvekili tarafından takrir verilmiştir. Takriri veren milletvekilleri Adnan Menderes ve Fuat Köprülü 21 Eylül 1945 tarihinde partiden ihraç edilmiş, 27 Kasım 1945 tarihinde ise takriri veren bir diğer milletvekili Refik Koraltan da ihraç edilmiştir. Gelişmeleri izleyen, takrire imza koyan bir diğer milletvekili Celal Bayar, hem milletvekilliğinden hem de CHP’den istifa etmiştir. Bu durum Demokrat Parti’nin kuruluşunun öncü sarsıntıları olarak değerlendirilmiştir.

TEK PARTİDEN ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ

18 Temmuz 1945 tarihinde İsmet İnönü döneminde kurulmasına izin verilen ilk parti, Milli Kalkınma Partisi olmuştur. İşadamı Nuri Demirağ tarafından kurulan partinin diğer kurucuları 1. TBMM’de 2. Grup liderlerinden Hüseyin Avni Ulaş ve İslamcı kimliği ile bilinen, Yahudi ve mason düşmanı olması ile tanınan Cevat Rifat Atilhan’dır. Nuri Demirağ’ın yurt genelinde verdiği ziyafetler nedeniyle, partinin ismi “Kuzu Partisi” olarak adlandırılmıştır.

DEMOKRAT PARTİ KURULUYOR

7 Ocak 1946 tarihinde İsmet İnönü’nün de teşvikiyle Celal Bayar’ın genel başkanlığında Demokrat Parti Kurulmuştur. Bu gelişmeler ışığında CHP gerekli düzenlemeleri yaparak seçim sistemini değiştirmiş, en önemli değişiklik olarak 2 dereceli seçim sistemi yerine tek dereceli seçim sistemi kabul edilmiştir.

TBMM 7. DÖNEM ADANA (SEYHAN) MİLLETVEKİLLERİ

7. Dönem TBMM seçimlerinde CHP tarafından aday gösterilen tüm isimler seçimi kazanmıştır. 9 milletvekili çıkmasına karşın, 11 kişilik aday listesi yayınlanmıştır. 5 ve 6. Dönem Siirt Milletvekili olan Naki Bekmen, Gazi Terbiye Enstitüsü öğretmeni olan Nizamettin Kırsan da Seyhan’dan aday olmuş ancak bu iki isim seçilememiştir.

Seçimi kazanan isimler;

• Ali Münif Yeğenağa
• Cavit Oral
• Damar Arıkoğlu
• Hilmi Uran
• Kemal Çelik
• Kemal Satır
• Naci Eldeniz
• Selahattin Çam
• Şemsa İşçen milletvekili olarak meclise girmiştir.

İlerleyen sürede Selahattin Çam’ın rahatsızlığı nedeniyle istifa etmesi üzerine, yapılan ara seçimde Sinan Tekelioğlu milletvekili olarak TBMM’ye gönderilmiştir.

Cavit Oral

1904 yılında Adana’da dünyaya gelmiştir. İlk ve ortaöğrenimini Adana’da tamamlayan Cavit Oral, daha sonra Vürtemberg’de yüksek ziraat okulunda öğrenim gördü. 15 yaşındayken Adana Milli Mücadelesine katıldı.

CHF İl İdare Heyeti Üyeliği, Adana Halkevi Neşriyat Komitesi Reisliği, Adana Pamuk Müstahsilleri Satış Kooperatifi Müdürlüğü, Adana Çiftçiler Birliği Başkanlığı görevlerinde bulundu. 5. ve 6. Yasama dönemlerinde Niğde’den milletvekili, 7 ve 8. Yasama dönemlerinde Seyhan’dan milletvekili seçildi. 8. Dönemde Hasan Saka ve Şemsettin Günaltay hükümetlerinde Tarım Bakanı olarak görev yaptı. Demokrat Parti’nin iktidara gelmesi sonrasında 1954 yılında 10. Yasama Dönemi seçimlerinde Seyhan’dan Demokrat Parti Milletvekili seçildi. 1958 yılında Sümerbank Yönetim Kurulu Başkanlığı’na atandı.

27 Mayıs 1960 askeri darbesinden sonra Adalet Partisi’nden Adana Milletvekili seçildi. 15 Kasım 1961’de kurulan İsmet İnönü’nün Başbakan olduğu 1. Koalisyon Hükümeti'nde Tarım Bakanı olarak görev yaptı. 5 Aralık 1966 tarihinde Ziraat Bankası Genel Müdür Yardımcılığı’na atandı. 3. Dönem TBMM’de yeniden Adalet Partisi Milletvekili olarak yer aldı. İlk evliliğini Taciser Hanım’la yapan Oral, 1964 yılında Güner Hanım’la evlendi.

Almanca ve Fransızca bilen Oral, “Akdeniz Meselesi” ve “Demokrasi ve Siyasi Partiler” isimli iki adet eser kaleme almıştır. 9 Haziran 1984 yılında İstanbul’da vefat eden Oral'ın cenazesi Adana Asri Mezarlığı’na defnedilmiştir.

Ali Münif Yeğenağa

Bu dönemde Yeğenağa, Teşiklat-ı Esasiye Encümeni Üyeliği görevinde bulunmuştur. Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu görüşmelerinde görüşlerini beyan eden konuşmalar yapmıştır. Detaylı bilgi için tıklayın.

Damar Arıkoğlu

Bu dönemde Ziraat Encümeni Üyeliği görevinde bulunmuştur. Bu dönemin en çok tartışılan konusu olan Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu görüşmeleri sırasında, ilgili kanuna karşı muhalif söylemlerde bulunmuştur. Detaylı bilgi için tıklayın.

Hilmi Uran

7. Yasama Dönemi’nde Dâhiliye Vekili (İçişleri Bakanı) olarak görev yapmıştır. Bu dönem içerisinde 20 defa kürsüye gelmiş, bakanlığı ile alakalı önerge ve görüşlere cevap vermiştir. Güvenilir ve saygın bir kişilik olan Uran, dönemin başbakanı Şükrü Saraçoğlu’nun yurtdışına çıkması nedeniyle başbakanlığa da vekâlet etmiştir. Detaylı bilgi için tıklayın.

Şemsa İşçen

Bu dönemde Gümrük ve İnhisarlar Encümeni Üyeliği görevinde bulunmuştur. Herhangi bir takrir ve teklifi tespit edilememiştir. Detaylı bilgi için tıklayın.

Sinan Tekelioğlu

Selahattin Çam’ın rahatsızlığı nedeniyle milletvekilliğinden çekilmesi sonrasında yapılan ara seçimde vekil olmuştur. Bu dönem Tekelioğlu’nun faaliyetlerine rastlanmamıştır. Detaylı bilgi için tıklayın.

Selahattin Çam

Milletvekilliği devam ederken, sağlık durumunun el vermemesi ve doktorların Ankara’da ikamet etmeme tavsiyesi üzerine milletvekilliğinden istifa etmiştir. Detaylı bilgi için tıklayın.

Naci Eldeniz

Bu dönem Hariciye Encümeni Üyeliği görevinde bulunmuştur. Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu üzerine bazı maddelerin değişikliği hususunda teklifler vermiş, konuşmalar yapmıştır. Detaylı bilgi için tıklayın.

Kemal Çelik

1905 tarihinde Adana’nın Kozan ilçesinde dünyaya gelmiştir. Babası 1. Meclis’te Kozan milletvekili olan Hüseyin Çelik’tir. 1928 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuş, iki yıl savcılık, 6 yıl hâkimlik görevlerinde bulunmuş, 1937 yılında İstanbul’da hâkimken istifa etmiş, Adana’da serbest avukatlık yapmaya başlamıştır.

11 Mart 1941 tarihinde askere alınmış, İskenderun ve İzmir’de askeri mahkemelerde hâkimlik yapmıştır. Adana Barosu’nun 2 yıl boyunca 2. Başkanlığını yapmış, Türk Hava Kurumu’nun fahri avukatlığını üstlenmiştir. 7. Dönem milletvekili olarak meclise giren Çelik, 8. Dönemde de milletvekili seçilerek toplamda 1246 gün vekillik yapmıştır.

CHP Adana örgütlenmesinde birçok mevkide görev almış, milletvekilliği sonrasında CHP Genel İdare Kurulu Üyeliği’ne seçilmiştir. 8 Ekim 1974 tarihinde vefat etmiştir.

Kemal Satır

1911 yılında Adana’da dünyaya gelmiştir. 1936 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olmuştur. Hükümet tabibi olarak göreve başlamış daha sonra istifa ederek serbest hekimlik yapmıştır. Adana Halkevi Başkanlığı, CHP Vilayet İdare Heyeti Üyeliği, Adana Kızılay Umumi Katipliği gibi görevlerde halktan takdir görmesi üzerine, 7. Yasama döneminde Seyhan’dan milletvekili seçilmiştir.

8. Yasama Dönemi’nde yeniden milletvekili olmuş 1947 yılında CHP Merkez İdare Kurulu Üyeliği’ne getirilmiş, Şemsettin Günaltay Hükümeti’nde ulaştırma bakanı olarak görev almıştır. 1950 yılında yapılan genel seçimlerde, seçimi Demokrat Parti’nin kazanması üzerine milletvekili seçilemeyen Satır, röntgen asistanı olarak Numune Hastanesi’nde göreve başlamıştır. 1953 yılında Adana’da serbest hekimlik yapmaya başlamış, bu dönemde CHP Adana İl Başkanlığı’na getirilmiştir. 1957 seçimlerinde yeniden milletvekili seçilerek, CHP Genel Sekreter Yardımcılığı’na atanmıştır.

27 Mayıs 1960 darbesi sonrasında oluşturulan temsilciler meclisine, Adana Temsilcisi olarak katılmış, 1961 yılında yapılan seçimde CHP Elazığ Milletvekili olarak TBMM’de milleti temsil etmiştir. Bu dönemde kurulan İnönü Hükümeti’nde Başbakan Yardımcısı olarak yer almıştır.

1 Eylül 1962 yılında CHP Genel Sekreterliği’ne getirilmiş, Genel Başkan Vekili olarak görev yapmış, İsmet İnönü tarafından halef olarak gösterilmiştir.

13 Ocak 1964 yılında Yüksek Planlama Kurulu’na seçilmiştir. 28 Mayıs 1964 tarihinde Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu’na ait işlerin Kemal Satır tarafından yürütülmesine karar kılınmıştır. 1965 yılında yapılan seçimde yeniden CHP Elazığ Milletvekili, 1969 yılında yapılan seçimde ise CHP Adana Milletvekili olarak katılmıştır.

CHP Genel Sekreteri Bülent Ecevit ile yaşadığı rekabet neticesinde Ecevit’in genel başkanlık koltuğuna oturması sonrasında 28 Temmuz 1972 yılında CHP’den istifa etmiştir.

4 Eylül 1972’de Cumhuriyetçi Parti’yi kurmuş ve genel başkanlığa seçilmiştir. Daha sonra Turan Feyzioğlu’nun kurduğu Güven Partisi ile birleşmiş, yeni kurulan Cumhuriyetçi Güven Partisi’nin Genel Başkan Yardımcısı olmuştur.

15 Nisan 1973 tarihinde kurulan, başbakanlığını Naim Talu’nun yaptığı koalisyon hükümetinde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak yer almıştır.

İsmet İnönü’nün “3. Oğlum” diye hitap ettiği Kemal Satır, 23 Mayıs 1991 tarihinde vefat etmiş, cenazesi İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilmiştir. CHP içindeki parti içerisindeki mücadeleyi anlattığı “CHP’de Bunalım” isimli bir kitabı vardır.

Kaynak: Adana siyasi tarihi araştırmaları: 7. Meclis (1943 - 1946 milletvekilleri)